Żelazo w ciąży to obok jodu, magnezu, wapnia oraz witamin D3, B9, A, E podstawowy składnik odżywczy, konieczny dla prawidłowego rozwoju płodu. Niedobór żelaza w ciąży wiąże się z ryzykiem anemii u przyszłej mamy, a ta doprowadzić może do przedwczesnego porodu czy zmniejszonej masy urodzeniowej dziecka.
Ciąża to wyjątkowy stan, w czasie którego zmianie ulega zapotrzebowanie organizmu kobiety na poszczególne składniki odżywcze. Stąd też u przyszłych mam konieczna bywa suplementacja niektórych z nich. Sprawdź, do czego potrzebne jest żelazo i jakie jest zapotrzebowanie na nie u kobiet ciężarnych. Dowiedz się, jakie są najlepsze źródła żelaza w diecie i dlaczego ważne jest, by nie dopuścić do niedoboru żelaza.
Dlaczego w ciąży tak ważne jest żelazo?
Żelazo to składnik mineralny, pełniący w organizmie szereg istotnych funkcji. Bierze udział w procesie oddychania tkankowego, syntezie DNA, regulacji funkcji pracy układu odpornościowego. Wpływa na poziom cholesterolu oraz przebieg metabolizmu wątroby. Dodatkowo wchodzi w skład hemoglobiny, która odpowiada za rozprowadzanie tlenu po organizmie i jest składnikiem budulcowym czerwonych krwinek oraz mioglobiny, która odpowiada za pobieranie tlenu przez mięśnie.
Niedobór żelaza w ciąży – z czego wynika?
Kobiety ciężarne to grupa obarczona większym ryzykiem niedoboru żelaza. Wiąże się to w dużej mierze ze wzrostem zapotrzebowania na ten składnik w czasie ciąży. W I trymestrze wynosi ono około 4 mg, w II trymestrze – 7–8 mg, w III trymestrze – 12–15 mg na dobę [1]. Wzrost zapotrzebowania na żelazo w ciąży podyktowany jest głównie powiększaniem się macicy i objętości krwi, a także zapotrzebowaniem płodu. Warto w tym miejscu wspomnieć, że do grupy podwyższonego ryzyka wystąpienia niskiego poziomu żelaza w ciąży należą kobiety zmagające się ze schorzeniami przewodu pokarmowego, które utrudniają przyswajanie tego składnika, oraz znajdujące się na diecie ograniczającej ilość żelaza pochodzenia zwierzęcego.
Niedobór żelaza w ciąży – konsekwencje
Niedobór żelaza w ciąży wiąże się z ryzykiem spadku odporności, a tym samym większego narażenia na rozwój infekcji. Niedostateczny poziom tego składnika skutkuje zaburzeniami w pracy mięśnia sercowego i zaburzeniami koncentracji. Jednak najbardziej znaną konsekwencją niskiego żelaza w ciąży jest niedokrwistość.
Aby szybko wykryć niedokrwistość w ciąży, przyszłej mamie wykonuje się często badania krwi. Zgodnie z obowiązującymi standardami organizacyjnymi opieki okołoporodowej morfologia przeprowadzana jest do 10. tygodnia ciąży, między 15. a 20., 27. a 32., 33. a 37. oraz 38. a 39. tygodniem ciąży. O niedokrwistości w ciąży mówi się, gdy poziom hemoglobiny [g/dl] i hematokrytu [%] wynosi odpowiednio:
- I trymestr: Hb < 11, Ht < 33,
- II trymestr: Hb < 10,5, Ht < 32,
- III trymestr: Hb < 11, Ht < 33 [2].
Na niskie żelazo w ciąży wskazywać mogą takie objawy, jak: ból głowy, senność, osłabienie, nietolerancja wysiłku fizycznego, bladość powłok skórnych, krwawienia z nosa, łamliwość paznokci, wypadanie włosów. Na niedokrwistość ciężarne stosują farmakoterapię z wykorzystaniem doustnych preparatów żelaza, zazwyczaj w postaci soli o przedłużonym okresie uwalniania. Charakteryzują się one wysoką biodostępnością żelaza, lepszym wchłanianiem i tolerowaniem leczenia przez ciężarną.
Żelazo w ciąży – normy i badanie
Aby ocenić poziom żelaza w organizmie, przeprowadza się pomiar jego stężenia w surowicy krwi. Z uwagi na dobową zmienność ilości żelaza badania powinno się przeprowadzić w godzinach porannych między 7.00 a 10.00. Pobranie materiału do analizy wymaga bycia na czczo. Wskazane jest, aby ostatni posiłek został spożyty do godziny 18.00 poprzedniego dnia. Przyjmuje się, że prawidłowe stężenie tego pierwiastka w surowicy wynosi 50–150 μg/ml [2]. Wyniki badań żelaza należy skonsultować z lekarzem, gdyż wartość tego parametru jest różna w zależności od etapu ciąży. Pamiętaj, że średnie stężenie żelaza jest nieco niższe w drugiej połowie ciąży.
Podstawowym badaniem wykonywanym po stwierdzeniu obniżonego poziomu żelaza w surowicy krwi jest krzywa wchłaniania żelaza, czyli krzywa obciążenia żelazem. Ciężarnej podaje się 1 g żelaza i ocenia jego stężenie we krwi na czczo po 1 godzinie, 2, 3 i 6 godzinach. Krzywa płaska wskazuje na niedobór spowodowany upośledzonym wchłanianiem jelitowym, a krzywa stroma na niedobór związany z podażą żelaza.
Suplementacja żelaza w ciąży
Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Ginekologii i Położnictwa suplementacja żelaza w ilości 30 mg dziennie wskazana jest przed 16. tygodniem ciąży w przypadku kobiet z potwierdzoną niedokrwistością. Po 16. tygodniu ciąży rozważa się suplementację żelazem do 30 mg dziennie u mam, które mają niskie stężenie ferrytyny. Dodatkowo pod uwagę bierze się zwiększenie dawki u kobiet, u których po dłuższym czasie przyjmowania niższych dawek nie stwierdzono wzrostu stężenia hemoglobiny i ferrytyny. Należy jednak zaznaczyć, że kwestię suplementacji żelaza w ciąży należy bezsprzecznie omówić z lekarzem prowadzącym, a nie przyjmować leków na własną rękę. Panie znajdujące się w grupie ryzyka niedoboru żelaza w ciąży powinny rozpocząć jego suplementację na etapie prekoncepcyjnym w dawce 18 mg/dzień [2].
Dieta w ciąży bogata w żelazo
Poza przyjmowaniem żelaza w postaci suplementów ważna jest odpowiednia dieta. Wyróżnia się lepiej przyswajalne żelazo hemowe (około 20–25%) i gorzej przyswajalne niehemowe (około 5–10%). Pierwsze pochodzi z produktów mięsnych, a drugie jest obecne w roślinach. Produkty bogate w żelazo to przede wszystkim: podroby, a zwłaszcza wątróbka, jaja, czerwone mięso (wołowina, cielęcina), drób, ryby. Inne dobre źródła żelaza w diecie to: pestki dyni, pestki słonecznika, natka pietruszki, szpinak, nasiona roślin strączkowych, suszone morele, jarmuż. W jadłospisie powinny się też znaleźć źródła witaminy C, które ułatwiają wchłanianie żelaza. Niekorzystny wpływ na ten proces mają pokarmy bogate w fityniany (np. produkty zbożowe) oraz taniny (np. kawa, herbata).
Wysoki poziom żelaza w ciąży – objawy
Do niezwykle rzadkich sytuacji należy nadmiar żelaza w ciąży. Stan ten objawia się m.in.: wymiotami, nudnościami, biegunką, zaburzeniami ze strony nerek, układu krążenia, wątroby, ośrodkowego układu nerwowego. Podwyższony poziom żelaza może być konsekwencją chorób wątroby (np. wirusowego zapalenia wątroby), hemochromatozy wrodzonej, hemolizy wewnątrznaczyniowej, ale i przedawkowania preparatów żelaza.
Dlaczego w ciąży ważna jest suplementacja żelaza?
Suplementacja żelaza, ale i innych składników odżywczych, w ciąży jest kluczowa dla prawidłowego jej przebiegu i rozwoju dziecka:
- zmniejsza się ryzyko wystąpienia wad wrodzonych i rozwojowych,
- spada zagrożenie poronieniem,
- obniża się ryzyko wystąpienia patologii w przebiegu ciąży, w tym m.in. niewydolności łożyska, porodu przedwczesnego, pęknięcia pęcherza płodowego, przedwczesnego oddzielenia się łożyska,
- zmniejsza się ryzyko rozwoju chorób przewlekłych na późniejszym etapie życia dziecka.
Dodatkowo w czasie porodu niskie żelazo może doprowadzić m.in. do: przedłużenia czasu trwania porodu, zaburzenia czynności skurczowej macicy, koagulopatii (zaburzeń krzepnięcia krwi) położniczych, zaburzeń w oddzieleniu łożyska, nieprawidłowej reakcji na oksytocynę i późniejszego obkurczania się macicy (atonii), co zwiększa ryzyko krwotoku połogowego. W połogu niedokrwistość bywa przyczyną nieprawidłowej inwolucji mięśnia macicy, krwawień, zakażenia połogowego.
Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska
Bibliografia
- B. Pietrzak i wsp., Niedokrwistość z niedoboru żelaza w położnictwie i ginekologii, „Ginekologia i Perinatologia Praktyczna” 2016, t. 1, nr 3, s. 115–121.
- V. Skrzypulec-Plinta i wsp., Niedobory żelaza u ciężarnych. Online: https://www.forumginekologii.pl/artykul/niedobory-zelaza-u-ciezarnych (dostęp: 28.05.2022).
- A. Wiesner, P. Paśko, Stosowanie suplementów u kobiet ciężarnych w świetle najnowszych rekomendacji Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, „Farmacja Polska” 2021, t. 77, nr 1, s. 40–47.
- M. Makowska-Donajska, L. Hirnle, Suplementacja witamin i składników mineralnych podczas ciąży, „Ginekologia i Perinatologia Praktyczna” 2017, t. 2, nr 4, s. 166–172.
- Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie stosowania witamin i mikroelementów u kobiet planujących ciążę, ciężarnych i karmiących, „Ginekologia Polska” 2014, t. 5, nr 85, s. 395–399.
