Spis treści:
Wrodzony hipogonadyzm hipogonadotropowy, przebiegający z osłabieniem lub brakiem węchu, jest nazywany zespołem Kallmanna. Schorzenie dotyka częściej mężczyzn, a diagnoza jest stawiana zwykle w wieku kilkunastu lat. Sprawdź, jakie są objawy choroby oraz jak wygląda diagnostyka i leczenie schorzenia.
Czym jest zespół Kallmanna?
Zespół Kallmanna jest chorobą wrodzoną, przebiegającą z hipogonadyzmem hipogonadotropowym (niewydolnością gonad – jajników lub jąder – wskutek niedoboru gonadoliberyn) oraz z osłabieniem lub brakiem węchu. Przyczyną zespołu Kallmanna jest nieprawidłowa migracja neuronów (komórek nerwowych) z opuszki węchowej do podwzgórza w życiu płodowym. W warunkach prawidłowych neurony w podwzgórzu uwalniają gonadoliberynę (GnRH), pobudzającą gonady do produkcji hormonów płciowych. U pacjentów z zespołem Kallmanna występuje niedobór GnRH oraz wtórny deficyt hormonów płciowych, prowadzący do braku wykształcenia drugorzędowych cech płciowych i braku dojrzewania płciowego. Diagnoza jest zwykle stawiana w wieku kilkunastu lat, kiedy nie dochodzi do spodziewanego dojrzewania płciowego.
W większości przypadków zespół Kallmanna jest spowodowany mutacją w chromosomie X dziedziczoną recesywnie (mutacja w genie KAL-1), stąd częstsze występowanie choroby u mężczyzn. Szacuje się, iż schorzenie dotyka 1 : 8000 mężczyzn i 1 : 40000 kobiet.
Znaczenie gonadoliberyny w organizmie człowieka
Gonadoliberyna (GnRH) ma kluczowe znaczenie w funkcjonowaniu układu rozrodczego człowieka. Hormon ten jest w warunkach prawidłowych wydzielany w sposób pulsacyjny w podwzgórzu, a następnie transportowany do układu naczyń wrotnych przysadki mózgowej. Tam pobudza wydzielanie gonadotropin – hormonu folikulotropowego (FSH) oraz luteinizującego (LH).
Receptory dla FSH znajdują się u kobiet przede wszystkim w komórkach pęcherzyków jajnikowych, które hormon pobudza do wzrostu i syntezy estrogenów. U mężczyzn pobudza natomiast spermatogenezę (powstawanie plemników) poprzez działanie na komórki Sertolego w jądrach. Hormon luteinizujący pobudza komórki tekalne jajników oraz komórki Leydiga w jądrach do produkcji hormonów płciowych.
Podobnie jak w przypadku innych gruczołów, wydzielanie gonadoliberyny i gonadotropin podlega ujemnemu sprzężeniu zwrotnemu – wysokie stężenie hormonów płciowych hamuje wydzielanie GnRH przez podwzgórze oraz gonadotropin przez przysadkę mózgową.
Objawy i diagnostyka zespołu Kallmanna
Rozpoznanie zespołu Kallmanna stawiane jest zwykle u osób młodych, u których nie wykształciły się drugorzędowe cechy płciowe (brak owłosienia typu męskiego i małe jądra u mężczyzn, brak rozwoju piersi i miesiączki u kobiet). W przypadku stwierdzenia opóźnienia dojrzewania płciowego zawsze należy przeprowadzić wywiad i badanie mające na celu ocenę działania zmysłu węchu. Pacjenci, przyzwyczajeni do zaburzenia, mogą nie wspomnieć o nim spontanicznie w trakcie badania podmiotowego.
Oprócz zaburzeń w układzie płciowym u części chorych z zespołem Kallmanna występują inne objawy – rozszczep podniebienia i wargi, wrodzone wady uzębienia, rozszczep ręki lub stopy, agenezja (brak wykształcenia) nerki. Opisywane są również u niektórych pacjentów zaburzenia słuchu oraz rozróżniania kolorów.
Badania laboratoryjne mają na celu określenie poziomu gonadoliberyny (GnRH) oraz innych hormonów, istotnych w różnicowaniu zespołu Kallmanna z innymi przyczynami hipogonadyzmu: hormonu folikulotropowego (FSH), luteinizującego (LH), estradiolu, prolaktyny, testosteronu, dehydroepiandosteronu (DHEA-SO4), hormonu tyreotropowego (TSH) oraz stężenia białka wiążącego hormony płciowe (SHBG). Pomocne w diagnostyce schorzenia są specjalnie dobrane pakiety badań hormonalnych. Warto pamiętać również o wykonaniu podstawowych badań krwi i moczu, aby wykluczyć choroby zapalne oraz autoimmunologiczne.
Wykonanie rezonansu magnetycznego ma na celu potwierdzenie/wykluczenie hipoplazji lub aplazji opuszki węchowej oraz wykluczenie zmian ogniskowych, mogących być przyczyną występowania hipogonadyzmu.
Leczenie zespołu Kallmanna – na czym polega?
Nie istnieje terapia umożliwiająca przyczynowe leczenie zespołu Kallmanna. Postępowanie u chorych polega na hormonalnej terapii suplementacyjnej – u kobiet estrogenami i progesteronem, a u mężczyzn testosteronem. U osób, które pragną potomstwa, istnieje możliwość stosowania gonadotropin, zwiększających płodność.
Pacjenci z zespołem Kallmanna wymagają regularnych kontroli u lekarza, ponieważ zwiększone jest u nich ryzyko osteoporozy, chorób serca i zaburzeń neurologicznych. Należy również pamiętać o odpowiednim wsparciu psychologicznym chorych. O ile przewidywana długość życia u pacjentów nie różni się od średniej populacyjnej, o tyle powikłania choroby (m.in. kardiologiczne) mogą mieć na nią wpływ.
Autor: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- Sonne J., Lopez-Ojeda W., Kallmann Syndrome, “StatPearls”, 2022, dostęp online: sierpień 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK538210/.
- Dode C., Hardelin J., Kallmann Syndrome, “European Journal of Human Genetics”, 2009, dostęp online: sierpień 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2986064/.
- Marques P. i in., Physiology of GnRH and Gonadotropin Secretion, “Endotext”, 2022, dostęp online: sierpień 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK279070/.
Infekcyjne zapalenie wsierdzia – przyczyny, objawy, leczenie
Poprzedni wpis
