Zmiany skórne – rodzaje, objawy, przyczyny

Zmiany skórne, inaczej nazywane wykwitami skórnymi, to często występujący objaw. Ich dokładna ocena stanowi podstawę diagnostyki dermatologicznej. Wśród zmian skórnych wyróżnia się postacie pierwotne i wtórne. Mogą ograniczać się do konkretnego obszaru lub być zlokalizowane na całym ciele.

Co to jest zmiana skórna?

Wykwit skórny to główny element obrazu klinicznego schorzeń dermatologicznych. Biorąc pod uwagę różnorodność tych objawów (wielkość, barwę, powierzchnię, kształt, postać, ograniczenie umiejscowienia, ewolucję, zejście, ilość, towarzyszące objawy podmiotowe), dzieli się je na dwie podstawowe grupy:

wykwity pierwotne (z łac. efflorescentiae primariae) – stanowią bezpośrednie skutki choroby, pojawiają się w początkowym okresie jej ujawnienia się,
wykwity wtórne (z łac. efflorescentiae secundariae) – stanowią wtórne zmiany wykwitów pierwotnych, definiowane są jako zejście zmian skórnych pierwotnych, pojawiają się zatem na dalszym etapie choroby lub w momencie jej ustępowania.

Tylko prawidłowe rozpoznawanie zmian skórnych u dzieci i osób dorosłych zapewnia postawienie trafnej diagnozy. Jest to bardzo ważne z uwagi na bogatą etiologię dermatoz. Choroby te mogą mieć podłoże m.in. bakteryjne (np. róża), pasożytnicze (np. świerzb), wirusowe (np. półpasiec), grzybiczne (np. grzybice pachwin), alergiczne (np. atopowe zapalenie skóry) i autoimmunologiczne (np. pęcherzyca). W przypadku niejasnego obrazu zmian skórnych lekarz posługuje się licznymi badaniami. Wszelkie niepokojące zmiany skórne należy skonsultować ze specjalistą, bo mogą się okazać objawami groźnych chorób.

Pierwotne zmiany skórne – rodzaje

Wśród pierwotnych zmian skórnych wymienia się:

plamę – wykwit znajdujący się na poziomie skóry, ale różniący się od niej kolorem; mogą to być m.in. plamy rumieniowe w różyczce, kontaktowym zapaleniu skóry czy płonicy, plamki jasnoróżowe i łuszczące się w łupieżu różowym Giberta, osutki polekowe;
grudkę – zmiana wyniosła nad skórę, wyraźnie od niej odgraniczona i o innej spoistości, nie powoduje blizny; wyróżnia się kilka rodzajów grudek w zależności od lokalizacji: naskórkowe (np. brodawki zwykłe), skórne – obrzękowe (np. rumień wielopostaciowy), naciekowe (np. kiła), skórno-naskórkowe (np. łuszczyca);

krostę – zmiana skórna w typie pęcherza, w jej środku znajduje się treść ropna, o średnicy do 10 mm. W przypadku większych zmian wypełnionych ropą mówi się o ropniu. Krosty pojawiają się m.in. w trądziku, łuszczycy krostkowej, osutkach polekowych i zapaleniu mieszków włosowych;

cysta (inaczej torbiel) – przestrzeń w organizmie, która zbudowana jest z komór zawierających płyn lub galaretowatą treść. Wyróżnia się kilka rodzajów cyst: prawdziwą, rzekomą i krwotoczną;

guza – zmiana wyniosła nad skórę, o średnicy powyżej 10 mm, zajmuje tkankę podskórną, ustępuje z pozostawieniem blizny; pojawia się w przebiegu m.in. nowotworu, choroby reumatycznej i rumienia guzowatego;

guzka – powstaje w wyniku zmian w skórze właściwej; zmiana wyniosła nad skórę, o średnicy do 10 mm, może powodować blizny. Pojawiają się m.in. kępki żółte powiek w zaburzeniach lipidowych, ziarniniak obrączkowaty w cukrzycy i hiperlipidemii;

pęcherzyki – zmiana wyniosła nad skórę, w której wnętrzu znajduje się płynna treść, o średnicy do 5 mm. Często te zmiany skórne rozwijają się na ustach. Pojawiają się w przebiegu m.in. wyprysku kontaktowego alergicznego, opryszczki, świerzbu, półpaśca i atopowego zapalenia skóry;
pęcherze – zmiana wyniosła nad skórę, w której wnętrzu znajduje się płynna treść, o średnicy ponad 5 mm. W zależności od umiejscowienia wyróżnia się kilka ich rodzajów. To częsty typ zmian skórnych na stopach (np. w wyniku otarcia przez buty). Pojawiają się w przebiegu m.in. rumienia wielopostaciowego, pemfigoidu, pęcherzycy, porfirii i liszajca zakaźnego;

bąbla – pojawia się w wyniku obrzęku skóry właściwej, ma postać uniesionej ponad skórę zmiany w kolorze porcelanowym lub rumieniowym, posiada gładką powierzchnię, jest dobrze odgraniczony od skóry wokół, często towarzyszy mu świąd; pojawia się w reakcji alergicznej.

Wtórne zmiany skórne – rodzaje

Do wtórnych zmian skórnych zalicza się:

łuskę – warstwa rogowa skóry, która ulega złuszczeniu, pojawia się na skutek stanu zapalnego lub patologicznego rogowacenia. Obserwuje się ją m.in. w łuszczycy i chorobie Dariera;

nadżerkę – ubytek nabłonka błony śluzowej bądź naskórka. Powstaje w wyniku działania silnych środków chemicznych, urazu mechanicznego, choroby (np. drożdżycy, liszajca, pęcherzycy). Może być zmianą wtórną dla krosty lub pęcherza;

przeczos – linijny ubytek w skórze o charakterze powierzchniowym. Rozwija się na skutek urazów mechanicznych (np. drapania). Często pojawia się w przebiegu atopowego zapalenia skóry, wszawicy i świerzbu;

rozpadlinę – inaczej określa się ją szczeliną lub pęknięciem. To linijny ubytek naskórka i skóry właściwej, który prowadzi do powstania blizny. Stanowi częstą zmianę skórną na stopach (np. na pięcie lub przestrzeni między palcami);
strupa – powstaje na skutek zaschnięcia na skórze treści ropnej, krwi lub płynu wysiękowego. Pod strupem mają miejsce procesy gojenia. Z czasem zmiana ta odpada, a skóra pod nią jest okresowo przebarwiona;

blaszkę – typową dla łuszczycy. To zmiana o średnicy przekraczającej 10 mm, wyniosła nad skórę, która rozwija się poprzez zlanie innych zmian (np. grudek). Pojawia się w przebiegu m.in. łuszczycy zwykłej, ziarniniaka grzybiastego i brodawek łojotokowych;
owrzodzenie – głęboki ubytek w obrębie naskórka i skóry właściwej, otwarta rana, która prowadzi do powstania blizny. Spowodowana jest procesem zapalno-martwiczym, który może się pojawić w wyniku urazu lub zakażenia;
bliznę – obecność tkanki łącznej włóknistej, która ma zastąpić uszkodzoną skórę właściwą. Wyróżnia się bliznę zanikową i przerostową (kiedy ilość tkanki łącznej jest większa niż potrzeba do uzupełnienia zniszczonej skóry).

Inne rodzaje zmian skórnych

Należy wspomnieć o dodatkowej grupie wykwitów skórnych, jaką są zmiany narzucone, których nie można przyporządkować ani do zmian pierwotnych, ani do zmian wtórnych. Zalicza się do nich m.in.:

zliszajowacenie (inaczej określane jako lichenizacja) – nadmierne pogrubienie skóry w wyniku przewlekłych stanów zapalnych; obserwuje się je m.in. w przebiegu atopowego zapalenia skóry;
zliszajcowacenie (inaczej określane jako impetiginizacja) – wtórne zakażenie zmian skórnych; typowym objawem są miękkie strupy w kolorze miodowożółtym;
spryszczenie – obecność pryszczy w obrębie innych zmian skórnych;
łuszczycowatość – nadmierne łuszczenie się skóry, częsta zmiana skórna na głowie.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Bibliografia

S. Jabłońska, S. Majewski, Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005.
J. Narbutt, Najczęstsze dermatozy w praktyce lekarza rodzinnego, Edra Urban & Partner, Wrocław 2019.