Spis treści:
Powikłania późno rozpoznanej boreliozy to m.in. nawracające zapalenia stawów, zapalenie mięśnia sercowego i powikłania neurologiczne. Szybka diagnostyka, obejmująca przede wszystkim ocenę miana swoistego IgG i IgM, umożliwia włączenie leczenia antybiotykami i zmniejszenie ryzyka nawrotu choroby.
Borelioza z Lyme – co to jest?
Borelioza z Lyme jest chorobą zakaźną wywołaną przez krętki z rodziny Borrelia (Borrelia burgdorferi, Borrelia garinii, Borrelia afzelii). Do transmisji patogenu dochodzi w wyniku kontaktu człowieka z zakażonym kleszczem (w Polsce najczęściej Ixodes ricinus i Ixodes persulcatus). Warto pamiętać, iż ryzyko przeniesienia krętków z kleszcza na człowieka rośnie wprost proporcjonalnie do czasu jego kontaktu ze skórą – uważa się, że po 72 godzinach wynosi ono 100%.
Borelioza z Lyme przebiega dwuetapowo – wyróżniamy wczesne i późne stadium choroby. Pierwsze symptomy pojawiają się zwykle w ciągu 3 miesięcy od kontaktu z zakażonym kleszczem. Stadium wczesne zakażenia może przebiegać pod postacią rumienia wędrującego lub chłoniaka limfocytowego skóry. Rumień wędrujący występuje u ponad połowy osób zakażonych, zwykle około 3 tygodni od ukąszenia przez kleszcza. Najczęściej przybiera postać plamki, która szerzy się obwodowo, z obecnym centralnym przejaśnieniem.
U części chorych objawy wczesnego stadium nie występują, a rozpoznanie jest stawiane dopiero w fazie zakażenia uogólnionego. Rozsiane zakażenie może przebiegać pod postacią ostrego zapalenia stawów, zapalenia mięśnia sercowego lub zajęcia układu nerwowego (neuroboreliozy).
Późna faza boreliozy z Lyme jest przyczyną przewlekłego zanikowego zapalenia skóry oraz przewlekłego (trwającego powyżej roku) zapalenia stawów lub zmian w układzie nerwowym.
Borelioza IgM – kiedy wykonać badanie?
Podstawowym badaniem przy podejrzeniu wczesnego stadium boreliozy jest oznaczenie w surowicy krwi przeciwciał w klasie IgM swoistych dla krętków z rodziny Borrelia. Zwykle wykonuje się równocześnie badanie przeciwciał w klasie IgG.
Standardowe testy polegają na wykrywaniu przeciwciał metodą immunoenzymatyczną (ELISA). Są to badania wysoce czułe, ale mało swoiste, dlatego dodatni wynik IgM w teście ELISA wymaga potwierdzenia metodą Western blot.
Badanie IgM należy wykonać nie wcześniej niż po około miesiącu od ukąszenia przez kleszcza. Wytworzenie przeciwciał w klasie IgM jest złożonym procesem wymagającym czasu. Uważa się, że ich wykrycie jest możliwe po 3–4 tygodniach od zakażenia. Maksymalny poziom IgM występuje około 6–8 tygodni od kontaktu z kleszczem, następnie przeciwciała stopniowo zanikają i po 4–6 miesiącach od początku choroby nie są już wykrywalne w surowicy krwi.
IgM dodatni, IgG ujemny – co to oznacza?
Wykonanie badań serologicznych w kierunku boreliozy powinno być zawsze poprzedzone konsultacją z lekarzem, a wynik musi być interpretowany w odniesieniu do danych klinicznych. Dodatni wynik IgM i ujemny IgG może wystąpić w przypadku wczesnego zakażenia krętkiem (zwykle poniżej 4 tygodni od ukąszenia), kiedy nie zdążyły się jeszcze wytworzyć przeciwciała IgG. Wykrycie IgG jest możliwe u większości chorych po około miesiącu od ugryzienia przez kleszcza – osiągają wysoki poziom po 6–8 tygodniach i utrzymują się w surowicy latami.
Dodatni IgM i IgG
Po około miesiącu od zakażenia krętkiem boreliozy u większości chorych w surowicy krwi wykrywalne są przeciwciała IgM i IgG. Dodatni wynik w obu klasach świadczy o wczesnym stadium choroby. Zakażenie zawsze należy potwierdzić poprzez wykonanie testu Western blot.
Ujemny IgM przy dodatnim IgG – czy to borelioza?
Uzyskanie w badaniu serologicznym ujemnego wyniku IgM przy dodatnim IgG może oznaczać, że mamy do czynienia z zakażeniem, które trwa już od dłuższego czasu. Przeciwciała klasy IgM stopniowo zanikają i po pół roku od kontaktu z kleszczem u większości chorych są już niewykrywalne. Należy pamiętać, iż nie każdy dodatni wynik IgG oznacza aktywne zakażenie. Obecność IgG stwierdza się u osób, które przeszły zakażenie krętkiem z rodziny Borrelia i zostały wyleczone. Możliwe jest też uzyskanie wyniku fałszywie dodatniego. Dotyczy to szczególnie osób z chorobami autoimmunologicznymi lub zakażonych krętkiem kiły.
Dodatni wynik IgM – co dalej?
Uzyskanie dodatniego wyniku IgM i/lub IgG w teście immunoenzymatycznym u osoby z klinicznym podejrzeniem zakażenia krętkiem boreliozy wymaga potwierdzenia testem Western blot. Badanie to wykrywa przeciwciała skierowane przeciwko specyficznym antygenom krętków z rodziny Borrelia. O jego wykonaniu powinien zadecydować specjalista chorób zakaźnych. Do niego należy także decyzja o zastosowaniu antybiotykoterapii, nawet przed wykonaniem testu potwierdzającego boreliozę.
Inne badania stosowane w diagnostyce zakażenia krętkiem boreliozy to:
- bezpośrednia ocena mikroskopowa lub hodowla krętków z tkanek krwi – mała czułość tej metody sprawia, że nie jest powszechnie stosowana w diagnostyce (duży odsetek wyników fałszywie ujemnych),
- badanie PCR (łańcuchowa reakcja polimerazowa) – badanie bardzo czułe, niestety rzadko wykonywane z uwagi na trudności techniczne metody oraz wysoki koszt oznaczenia,
- badanie płynu mózgowo-rdzeniowego u osób z podejrzeniem zajęcia ośrodkowego układu nerwowego (neuroboreliozy),
- badanie histologiczne wycinka skóry w przewlekłym zanikowym zapaleniu skóry.
Borelioza z Lyme – leczenie
Podstawą leczenia boreliozy jest antybiotykoterapia. Rodzaj, dawka i czas przyjmowania antybiotyku zależą od postaci choroby. Najczęściej używana jest doksycyklina, wymagająca stosowania nawet przez 3–4 tygodnie. Inne antybiotyki, na które wrażliwe są krętki boreliozy, to: amoksycylina, aksetyl cefuroksymu, azytromycyna, klarytromycyna, penicylina V, ceftriakson i cefotaksym.
Chorzy mogą wymagać również leczenia objawowego. Stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne w ostrym zapaleniu stawów czy leki przeciwobrzękowe w boreliozie z zajęciem ośrodkowego układu nerwowego.
Nie zaleca się profilaktycznej antybiotykoterapii po ukąszeniu przez kleszcza (wyjątek stanowią liczne pokłucia – stosuje się wówczas pojedynczą dawkę doksycykliny).
A: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- Cianciara J., Juszczyk J. Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo Czelej, Lublin 2012, s. 608–622.
- Neumeister B. i in. Diagnostyka laboratoryjna – poradnik kliniczny, Edra Urban & Partner, Wrocław 2013, s. 664–667.

