CA 19-9 – marker nowotworowy. Co oznacza? - Badaniakrwi.pl
13 lipca 2022

Znaczenie markera CA 19-9 w diagnostyce nowotworów

Artykuł napisany przez: Redakcja Diagnostyka

CA 19-9, czyli antygen węglowodanowy 19-9, jest jednym z tzw. markerów nowotworowych. W warunkach prawidłowych jego poziom w organizmie jest śladowy. Wzrost stężenia CA 19-9 obserwuje się w łagodnych i złośliwych chorobach przewodu pokarmowego, szczególnie w gruczolakoraku trzustki i raku dróg żółciowych.

CA 19-9 – co to jest?

CA 19-9, czyli antygen węglowodanowy 19-9, to jeden z tzw. markerów nowotworowych. W warunkach prawidłowych jego poziom w organizmie jest śladowy i wynika z obecności CA 19-9 w błonach śluzowych komórek wątroby, trzustki, dróg żółciowych, żołądka, jelita grubego i płuc.

Jaka jest norma CA 19-9?

Wartość referencyjna antygenu węglowodanowego 19-9 (określa się tylko górną granicę normy) zależy od metody oznaczania w danym laboratorium, dlatego wyniki należy zawsze odnosić do normy podanej na wydruku wyniku. Niektórzy badacze określają normę CA 19-9 na 37 kU/l. Interpretując badanie, należy mieć na uwadze, iż w przypadku kobiet mogą występować nieznacznie wyższe wyniki w trakcie krwawienia miesięcznego oraz w ciąży.

Wysokie stężenie CA 19-9 – przyczyny

Podwyższone stężenie antygenu węglowodanowego 19-9 zawsze powinno wzmóc czujność onkologiczną lekarza, szczególnie jeśli nieprawidłowemu wynikowi towarzyszą objawy alarmowe, m.in.: przewlekły ból brzucha, w tym powodujący wybudzanie ze snu, znaczna, niezamierzona utrata masy ciała, niedokrwistość. Na szczęście nie każdy podwyższony wynik CA 19-9 wiąże się z obecnością nowotworu złośliwego. 

Łagodne przyczyny wysokiego CA 19-9 to:

  • choroby zapalne trzustki,
  • torbiele trzustki,
  • kamica pęcherzyka żółciowego lub dróg żółciowych,
  • zapalenie pęcherzyka żółciowego,
  • zapalenie dróg żółciowych,
  • choroby wątroby: ostre i przewlekłe zapalenia, marskość wątroby.

Nowotwory złośliwe mogące przebiegać ze wzrostem stężenia CA 19-9 to:

  • rak trzustki – poziom wzrostu CA 19-9 świadczy o stopniu zaawansowania choroby,
  • rak wątrobowokomórkowy,
  • rak dróg żółciowych,
  • rak żołądka,
  • rak jelita grubego.

U kogo należy oznaczać stężenie CA 19-9?

Badanie CA 19-9 wykonuje się u każdego pacjenta z podejrzeniem nowotworu trzustki, wysnutego na podstawie objawów, badań laboratoryjnych czy badań obrazowych. Regularne wykonywanie testu jest też wskazane osobom po leczeniu operacyjnym raka trzustki, u których przed zabiegiem obserwowano wysoki poziom CA 19-9. Umożliwia to często wczesne wykrycie wznowy raka, jeszcze przed uwidocznieniem zmian ogniskowych w badaniach obrazowych.

Rak trzustki – co warto wiedzieć?

Gruczolakorak trzustki jest nowotworem występującym częściej u mężczyzn i jego ryzyko wzrasta z wiekiem (większość przypadków diagnozuje się po 50. r.ż.). Czynniki ryzyka zachorowania to oprócz wieku:

  • otyłość,
  • palenie tytoniu,
  • przewlekłe zapalenie trzustki,
  • nieprawidłowa dieta, bogata w nasycone kwasy tłuszczowe i czerwone mięso,
  • predyspozycje genetyczne,
  • zakażenie wirusowym zapaleniem wątroby typu B lub C, infekcja H. pylori.

Najczęściej rak trzustki lokalizuje się w jej głowie, rzadziej w trzonie i ogonie. Objawy choroby we wczesnym stadium są zwykle niespecyficzne lub nieobecne. Wystąpienie żółtaczki, silnego bólu brzucha, zmniejszenie masy ciała, cukrzyca zwykle świadczą o zaawansowaniu raka i gorszym rokowaniu.

Badania laboratoryjne przydatne w diagnostyce (oprócz oznaczenia stężenia CA 19-9) to: morfologia krwi (często obecność niedokrwistości), stężenie bilirubiny, fosfatazy zasadowej i gamma-glutamylo-transpeptydazy (wzrost w przypadku cholestazy w raku głowy trzustki). Najważniejsze znaczenie mają badania obrazowe, umożliwiające zlokalizowanie i ocenę zmiany. USG jamy brzusznej ma ograniczone znaczenie z uwagi na małą czułość i trudności w uwidocznieniu całego narządu. Największą czułość mają tomografia komputerowa, badania endoskopowe (EUS, ECPW) oraz rezonans magnetyczny.

Znaczenie CA 19-9 w diagnostyce i leczeniu raka trzustki

Najszersze zastosowanie marker CA 19-9 zyskał w przypadku diagnostyki i leczenia gruczolakoraka trzustki. Czułość badania stężenia antygenu węglowodanowego 19-9 w objawowym raku trzustki szacuje się na 79–81%, natomiast swoistość na 82–90% [2]. Samo oznaczenie poziomu CA 19-9 nie przesądza zatem o obecności raka trzustki lub o jego braku, stanowi natomiast istotny element diagnostyki. Nieprawidłowy wynik powinien skłonić klinicystę do poszukiwania nowotworu w badaniach obrazowych – tomografii komputerowej jamy brzusznej, badaniu EUS (ultrasonografii endoskopowej). 

Liczne badania naukowe udowodniły związek pomiędzy stężeniem CA 19-9 a resekcyjnością (możliwością doszczętnego usunięcia operacyjnego) nowotworu trzustki. W jednym z badań określono granicę 100 U/ml jako granicę między możliwą totalną resekcją (poziom CA 19-9 < 100 U/ml wiązał się z 60–80-procentową skutecznością leczenia operacyjnego) a brakiem możliwości doszczętnego usunięcia (CA 19-9 > 100 U/ml u 88–91% pacjentów oznaczał nieresekcyjność) [2]. Należy jednak pamiętać, iż kwalifikację do leczenia operacyjnego opiera się głównie na badaniach obrazowych, a badanie antygenu węglowodanowego 19-9 nie decyduje o dyskwalifikacji z zabiegu. Wysokie stężenie CA 19-9 wiąże się prawdopodobnie z gorszym rokowaniem co do długości życia u chorych z gruczolakorakiem trzustki [2].

 

Autor: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

  1. Neumeister B. i in., Diagnostyka laboratoryjna, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2013, s. 64–65.
  2. Chang J., Kundranda M., Novel Diagnostic and Predictive Biomarkers in Pancreatic Adenocarcinoma, „International Journal of Molecular Sciences” 2017, dostęp online: maj 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5372679/.
  3. Gajewski P. i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2018, s. 1109–1114.

O Autorze