Progesteron odgrywa istotną rolę w procesie reprodukcji i przygotowaniu gruczołów sutkowych do produkcji mleka. Oddziałuje również na układ sercowo-naczyniowy i nerwowy oraz tkankę kostną. Nieprawidłowe stężenie progesteronu może prowadzić do problemów z zajściem w ciążę lub jej utrzymaniem. Kiedy należy zbadać jego poziom? Jakie są wskazania do leczenia progesteronem?
Progesteron – co to jest?
Progesteron jest hormonem steroidowym produkowanym z cholesterolu. Jego synteza zachodzi w ciałku żółtym w jajnikach oraz w łożysku w przypadku ciąży. W cyklu menstruacyjnym jego najwyższe stężenie jest stwierdzane w fazie lutealnej. Wydzielanie progesteronu w ciałku żółtym jest stymulowane przez gonadotropinę pochodzenia przysadkowego – hormon luteinizujący (LH) oraz gonadotropinę kosmówkową (HCG) we wczesnej ciąży. Stężenie progesteronu jest bardzo niskie w fazie folikularnej cyklu menstruacyjnego i rośnie gwałtownie po owulacji, osiągając najwyższą wartość około 5–10 dni po jej wystąpieniu. Jeżeli nie dochodzi do zapłodnienia, poziom progesteronu szybko spada.
Za co odpowiada progesteron?
Podstawową funkcją progesteronu jest przygotowanie endometrium (błony śluzowej macicy) do zagnieżdżenia zarodka oraz modyfikacja układu odpornościowego kobiety tak, aby zmniejszyć ryzyko „odrzucenia” płodu. Odgrywa rolę w przygotowaniu szyjki macicy do porodu oraz zmniejsza jej wrażliwość na działanie oksytocyny, co prowadzi do jej relaksacji i zapobiega przedwczesnym skurczom.
Progesteron wykazuje także istotne działanie poza układem rozrodczym kobiety. Hamuje resorpcję tkanki kostnej, przez co zapobiega wystąpieniu osteoporozy. W porównaniu do estrogenów działanie to jest jednak dużo mniejsze i mało istotne w praktyce klinicznej.
W badaniach naukowych progesteron i jego metabolit (allopregnanolon) wykazują pozytywne działanie na układ nerwowy. Allopregnanolon ma prawdopodobnie działanie neuroprotekcyjne, wspomaga wytwarzanie mieliny będącej składową otoczek nerwowych. Sugeruje się jego wpływ na opóźnienie postępu choroby Alzheimera.
Progesteron – normy
Wartości referencyjne stężenia progesteronu u kobiet to:
- w fazie folikularnej cyklu menstruacyjnego – poniżej 0,1 ng/ml,
- we wczesnej fazie lutealnej cyklu – powyżej 5 ng/ml,
- w środkowej fazie lutealnej cyklu – powyżej 12 ng/ml,
- po menopauzie – poniżej 0,1 ng/ml. [1]
Badanie stężenia progesteronu – jak wygląda?
Poziom progesteronu jest badany we krwi, najczęściej pobranej z żyły łokciowej. Z uwagi na zmienność dobową jego stężenia w przypadku powtarzanych pomiarów należy dążyć do oznaczeń o tej samej porze dnia.
Wskazania do badania poziomu progesteronu
U kogo wykonywane jest badanie stężenia progesteronu? Oznaczenie jego poziomu jest wykorzystywane w diagnostyce:
- niepłodności i nawracających poronień,
- owulacji – określenie momentu jej wystąpienia zarówno w warunkach fizjologicznych, jak i po hormonalnej stymulacji jajników,
- ciąży pozamacicznej (zagnieżdżenie się zarodka poza błoną śluzową macicy, najczęściej w jajowodzie; jest to stan zagrażający życiu kobiety),
- nieprawidłowych krwawień z macicy u kobiet spodziewających się dziecka.
Nieprawidłowe stężenie progesteronu – przyczyny
Zbyt wysoki poziom progesteronu w badaniu krwi nie zawsze jest objawem nieprawidłowości. Podwyższone stężenie tego hormonu stwierdza się u kobiet spodziewających się dziecka oraz w przypadku ciąży mnogiej. Wysoki wynik progesteronu może także występować w przebiegu:
- torbieli jajników,
- raka jajnika,
- zaśniadu groniastego (ciążowej choroby trofoblastycznej) – najczęściej rozpoznawany w pierwszej połowie ciąży, objawia się krwawieniami z dróg rodnych. Jest nowotworem łagodnym, ale ma potencjał zezłośliwienia. W badaniach stwierdza się również bardzo wysokie stężenie beta-HCG,
- raka jądra,
- nadczynności nadnerczy,
- niewydolności wątroby.
Obniżone stężenie progesteronu u kobiet jest zawsze objawem nieprawidłowym i może wynikać z :
- braku owulacji,
- ciąży pozamacicznej,
- nieprawidłowej funkcji łożyska u kobiet ciężarnych,
- rzucawki lub stanu przedrzucawkowego u kobiet ciężarnych.
Zły wynik poziomu progesteronu – jakie badania wykonać?
Wystąpienie niepokojących objawów, zwłaszcza u kobiet ciężarnych, lub stwierdzenie nieprawidłowego wyniku stężenia progesteronu zawsze powinno być sygnałem do pilnej konsultacji z ginekologiem. Jak najszybciej należy wykluczyć powikłania u kobiet spodziewających się dziecka oraz ciążę pozamaciczną, która może stanowić zagrożenie życia.
W przypadku zaburzeń owulacji i niepłodności diagnostykę można przeprowadzić w warunkach ambulatoryjnych. Pomocne może być wykonanie dodatkowych badań z krwi (stężenia podjednostki beta gonadotropiny kosmówkowej, hormonu luteinizującego, folikulotropowego, estradiolu, prolaktyny). Transwaginalne (przezpochwowe) badanie USG umożliwia ocenę macicy i jej przydatków oraz uwidocznienie nieprawidłowości takich jak torbiele jajników, zmiany nowotworowe czy ciąża pozamaciczna.
Progesteron – wskazania do leczenia hormonalnego
Progesteron jest szeroko stosowany w położnictwie i ginekologii w przypadku objawów jego niedoboru. Polskie Towarzystwo Ginekologii określiło wskazania do jego podawania:
- profilaktyka utraty ciąży (poronienia),
- krwawienie z dróg rodnych u kobiet w pierwszej połowie ciąży,
- rutynowe podawanie kobietom po zapłodnieniu pozaustrojowym (in vitro),
- zapobieganie i leczenie w przypadku porodu przedwczesnego,
- hormonalna terapia zastępcza,
- rozrost endometrium bez cech atypii.
A: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- B. Neumeister i in., Diagnostyka laboratoryjna – poradnik kliniczny, Wrocław 2013, s. 373.
- S. Taraborrelli, Physiology, production and action of progesterone, „Acta Obstet Gynecol Scand.” 2015 Nov, 94 Suppl 161: 8–16. Dostęp online: kwiecień 2022. https://obgyn.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/aogs.12771
- D. Bomba-Opoń i in., Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące stosowania progesteronu w ginekologii i położnictwie, „Ginekol Pol.” 2015, 86, 234–23. Dostęp online: kwiecień 2022. https://journals.viamedica.pl/ginekologia_polska/article/download/45762/32563
