Badania biochemiczne krwi: normy i interpretacja

Badanie biochemiczne krwi jest podstawowym badaniem diagnostyki wielu chorób i oceny stanu zdrowia organizmu. Dostarcza szczegółowych informacji na temat funkcjonowania poszczególnych narządów. Biochemia krwi pomaga ułożyć i ukierunkować dalszą szczegółową diagnostykę i leczenie. Badanie wymaga od pacjenta przygotowania. Co może zaburzać wynik biochemii krwi? Jakie są normy badania?

Biochemiczne badanie krwi – co to jest i na czym polega?

Badanie biochemiczne krwi pozwala ocenić ogólną kondycję organizmu, a ponadto dostarcza szczegółowych danych dotyczących funkcjonowania układów i narządów. W zależności od potrzeb biochemia krwi wykonywana jest w profilu ogólnym lub szczegółowym, odnoszącym się do określonego narządu lub schorzenia, np. profil sercowy, profil kostny, profil tarczycowy, profil lipidowy, profil reumatyczny. Biochemia umożliwia diagnostykę wielu procesów patologicznych i chorób, a także ułatwia poznanie skuteczności mechanizmu działania stosowanych przez pacjenta leków. Badanie biochemiczne krwi polega na analizie osocza (które uzyskuje się po odseparowaniu od pozostałych składników krwi), a właściwie jego komponentów, czyli białka, elektrolitów, kwasów tłuszczowych, mocznika, enzymów, glukozy, jonów, hormonów, pierwiastków, witamin. Laborant ocenia zawartość poszczególnych substancji, które następnie przyrównywane są do przyjętych norm. Obok biochemii krwi istotna jest również morfologia, czyli laboratoryjna analiza składu i budowy komórek krwi.

Przygotowanie do badania krwi

Badanie biochemiczne krwi wymaga odpowiedniego przygotowania, które będzie miało wpływ na otrzymane wyniki. Krew do badania pobierana jest z żyły łokciowej. Na badanie, pacjent powinien zgłosić się na czczo, w godzinach porannych tj. pomiędzy 6 a 10. Należy być wypoczętym, po około 8 godzinach nieprzerwanego snu. Na pół godziny przed oddaniem próbki krwi zalecane jest wypicie szklanki niegazowanej wody. Bardzo ważne jest, aby przed badaniem powstrzymać się od palenia papierosów.

Co negatywnie wpływa na wynik badania krwi?

Warto wiedzieć, że wiele czynników ma negatywny wpływ na wynik biochemii krwi i może fałszować niektóre parametry. Przede wszystkim pacjent, powinien pamiętać o poście. Ostatni posiłek można spożyć około 12 godzin przed badaniem. Należy unikać produktów ciężkostrawnych, tłustych i z dużą ilością cukru. Wpływają one na podwyższenie parametrów stężenia aminokwasów, glukozy i trójglicerydów. Dotyczy to również kawy i mocnej herbaty, z których należy zrezygnować na dzień przed planowanym badaniem. Dwa dni przed badaniem biochemii krwi należy również unikać intensywnych aktywności. Nadmierny wysiłek fizyczny powoduje wzrost stężenia enzymów wątrobowych i zagęszczenie krwi. Wpływ na biochemię organizmu i krwi mają także suplementy. Dlatego należy je odstawić na dwa dni przed planowanym badaniem. Natomiast menstruacja może zaburzać stężenie hormonów. Dlatego kobiety na badanie krwi powinny się zgłosić w połowie cyklu menstruacyjnego.

Badanie biochemii krwi – kiedy wykonać?

Biochemia krwi jest podstawowym badaniem profilaktyki zdrowia całego organizmu, dlatego powinna być wykonywana przynajmniej raz w roku przez osoby dorosłe, i co 2–3 lata u dzieci. Szczególnym wskazaniem do wykonania badania są przewlekle utrzymujące się objawy w postaci zmęczenia, nadmiernej senności, osłabienia, często nawracających infekcji, nadmiernego wypadania włosów, przesuszenia skóry, nasilenia objawów alergii, częstego bólu głowy. Regularnej kontroli biochemii krwi powinny się poddawać osoby chorujące przewlekle i stale przyjmujące leki.

Profile biochemiczne krwi i ich znaczenie

Podział na szczegółowe profile biochemiczne stosowany jest w celu ułatwienia analizy danych i celowanej diagnostyki danego układu lub narządu.

Profil wątrobowy – nazywany potocznie próbami wątrobowymi. W skład profilu wchodzą wskaźniki ALAT, AspAT, GGT, GGTP, ALP, LDH, ChE. Bilirubina całkowita. Profil wątrobowy pozwala ocenić aktywność poszczególnych enzymów wątroby i wykryć wszelkie nieprawidłowości w funkcjonowaniu narządu. Wskazaniem do wykonania profilu wątrobowego są nie tylko objawy ze strony wątroby, ale też zaburzenia pracy innych organów np. tarczycy, układu rozrodczego, objawy jelitowe.
Profil nerkowy – obejmuje pomiar stężenia elektrolitów (sodu i potasu), mocznika, kwasu moczowego i kreatyniny. Uzupełnieniem diagnostyki powinno być również badanie ogólne moczu. Profil nerkowy wykonywany jest w celu oceny funkcjonowania nerek, ale też w przypadku infekcji dróg moczowych.
Profil lipidowy – obejmuje badanie stężenia cholesterolu całkowitego, jego frakcji LDL, HDL i trójglicerydów. Profil ten umożliwia ocenę funkcjonowania układu krążenia i ryzyko chorób np. miażdżycy.
Profil sercowy – obejmuje oznaczenie stężenia kinazy fosfokreatynowej, białka ostrej fazy, troponiny, elektrolitów, a także wskaźników wątrobowych ALAT i AspAT. Profil wykonywany jest w diagnostyce i profilaktyce chorób serca, ryzyka ataku i udaru.
Profil tarczycowy – obejmuje oznaczenie parametrów przeciwciał anty-TG i anty-TPO a także poziom TSH, FT3 i FT4. Profil tarczycowy wykonywany jest w diagnostyce chorób tarczycy i innych chorób układu endokrynnego.
Profil kostny – obejmuje badanie stężenia wapnia, fosforu, fosfatazy zasadowej. Może być uzupełniony o poziom witaminy D3. Profil wykonywany jest w celu oceny kondycji układu kostnego. W przypadku nieprawidłowości, diagnostyka poszerzana jest o profil nerkowy i tarczycowy.
Profil trzustkowy – obejmuje ocenę stężenia amylazy, lipazy i glukozy. Profil trzustkowy wykonywany jest nie tylko w ocenie pracy trzustki, ale też diagnozowaniu chorób nerek, wątroby, tarczycy.

W zależności od potrzeby badań tworzone są również profile tematyczne np. operacyjny, ciążowy, kobiecy, sportowy, alergiczny. Zawierają one wówczas komplet badań biochemicznych krwi, ukierunkowanych na dany stan zdrowia pacjenta i możliwość wystąpienia związanych z nim nieprawidłowości.

Normy badań biochemicznych krwi

Normy biochemiczne krwi u osób dorosłych – wybrane parametry:

cholesterol całkowity – <200 mg/dl;
cholesterol frakcja LDL – <115 mg/dl;
cholestreol frakcja HDL – >40 mg/dl
trójglicerydy – <150 mg/dl;
glukoza – 70-99 mg/dl;
glukagon – 50-100 ng/l;
mocznik – 15-40 mg/dl;
kwas moczowy – 2,5-8,0 mg/dl;
białko całkowite – 60-80 g/l;
albuminy – 3,5-5,0 g/dl;
kreatynina – 0,7-1,4 mg/dl;
kinaza kreatynowa – u kobiet:24-170 IU/l, u mężczyzn:24-195 IU/l;
aminotransferaza alaninowa (ALAT, ALT)– <40 U/l;
aminotransferaza asparaginianowa (AspAT, AST) –<40 U/l;
bilirubina całkowita (BIL) – 0,1-1,2 mg/dl;
fosfataza alkaliczna (ALP) – <130 U/l;
gamma-glutamylotransferaza (GGTP) – u kobiet: <35 U/l, u mężczyzn: <40 U/l;
dehydrogenaza mleczanowa LDH – <480 IU/l;
hormon tyreotropowy (TSH) – 0,32-5,0 mU/l;
Trijodotrypina (FT3) – 2,25-6,0 pmol/l;
Tyroksyna (FT4) – 10-25 pmol/l;
potas – 3,5-5,0 mmol//;
chlor – 95-105 mmol/l;
fosfor – 0,9-1,6 mmol/l;
sód – 135-145 mmol/l;
wapń – 2,25-2,76 mmol/l;
żelazo – 60-180 ug/ml.

Wartości te mogą się różnić w zależności od laboratorium i przyjętych w nim norm. Należy pamiętać, że interpretacja wyników badań biochemicznych powinna polegać na całościowej ocenie parametrów lub w granicach konkretnego profilu. Wynik pojedynczego wskaźnika jest niewystarczający do wiarygodnej interpretacji i oceny stanu zdrowia organizmu.

Bibliografia:

E. Bańkowski, Biochemia. Podręcznik dla studentów uczelni medycznych, 2020.
A. Teległów, Diagnostyka hematologiczna – podstawowe badanie: morfologia krwi, „Diagnostyka laboratoryjna i obrazowa dla potrzeb fizjoterapii i kosmetologii” 2020, s. 212–221.
K. Lewandowski i in., Badanie morfologiczne krwi u osób w wieku podeszłym a wybrane parametry biochemiczne związane ze stanem zapalnym. Wyniki badania PolSenior2, „Diagnostyka Laboratoryjna”, 2021, 57(4), s.195–203.
W.W. Jędrzejczak, Co można wykryć za pomocą badania morfologii krwi?, „Lekarz POZ”, 2018, 4(1), s.1–7.