Enzymy trawienne – funkcje w organizmie

Enzymy trawienne to substancje niezbędne do trawienia i przyswajania pokarmów. Pośredniczą we wchłanianiu składników odżywczych przez barierę jelitową do krwi. Enzymy występują na każdym odcinku układu pokarmowego. Ich niedobór zaburza prawidłowy proces trawienia i rozkładu pokarmów. Jakie są objawy niedoboru enzymów trawiennych? Czym skutkuje niedobór enzymów i jak zbadać ich poziom?

Co to są enzymy trawienne? 

Enzymy trawienne to białka wydzielane w układzie pokarmowym. Substancje te są niezbędne dla procesów trawienia pokarmów na każdym odcinku układu pokarmowego. Wspomagają prawidłowy rozkład pokarmu i selekcję substancji odżywczych od resztek. To dzięki produkcji enzymów trawiennych na właściwym poziomie organizm szybko pozyskuje energię ze składników odżywczych. Enzymy trawienne zapewniają przenikanie wartościowych substancji z układu pokarmowego do krwiobiegu i zapobiegają zaleganiu resztek w jelitach. 

Ze względu na funkcje i rodzaj trawionej substancji wyróżniamy kilkanaście rodzajów enzymów trawiennych. Za rozkład białek odpowiadają np. pepsyna, trypsyna i peptydaza. Kwasy nukleinowe trawi nukleaza. Węglowodany rozkładane są m.in. przez maltazę, laktazę i sacharazę, a tłuszcze przez fosfolipazę. Do najważniejszych enzymów, których badanie poziomu jest kluczowe w diagnostyce wielu chorób układu pokarmowego, należą lipaza i amylaza. 

Amylaza i lipaza 

Amylaza to enzym produkowany głównie przez trzustkę i ślinianki. W mniejszych ilościach powstaje m.in. w jelicie cienkim, jądrach, jajnikach, a u kobiet w gruczołach mlecznych. Amylaza odpowiada za rozkład cukrów złożonych do cukrów prostych. Enzym wspomaga ponadto proces wchłaniania cukrów w przewodzie pokarmowym. Aktywność amylazy oznaczana jest z krwi lub z moczu. Badanie enzymu umożliwia analizę pracy trzustki i wykrycie dysfunkcji tego narządu. Natomiast oznaczenie amylazy i lipazy razem jest niezbędne do diagnostyki chorób zapalnych jelit i wątroby. 

Wskazaniem do badania aktywności amylazy są objawy ze strony układu pokarmowego w postaci wymiotów, nagłych i silnych bólów brzucha w środkowej części, zatrzymania gazów i stolca, a także wysokiej gorączki. Kontrolne badanie poziomu amylazy szczególnie zaleca się osobom nadużywającym alkoholu i pacjentom chorującym na przewlekłe choroby jelit. 

Lipaza to enzym wytwarzany w trzustce, a następnie wydzielany do przewodu pokarmowego (jelit i dwunastnicy). Bierze udział w procesie trawienia tłuszczów, wpływa na przepuszczalność błon komórkowych, pośredniczy w procesie wchłaniania składników odżywczych i wspomaga wydalanie końcowych i zbędnych produktów przemiany materii. Aktywność lipazy oznaczana jest z krwi. Oznaczenie poziomu lipazy stosuje się w diagnostyce chorób trzustki, wątroby i jelit. Szczególnym wskazaniem do pomiaru poziomu tego enzymu są objawy w postaci wymiotów, mdłości, bardzo silnych bólów brzucha, promieniujących do pleców. Badanie aktywności omawianego enzymu we krwi wykonywane jest również u pacjentów przewlekle chorujących na schorzenia jelit.

Co oznacza niedobór enzymów trawiennych?

Niedobór enzymów trawiennych to stan, w którym organizm nie wytwarza niezbędnej ilości tych substancji. W zależności od przyczyny zaburzenie może być okresowe lub przewlekłe. Wskazuje się na wiele czynników patologicznych, sprzyjających zaburzeniu produkcji enzymów trawiennych. 

Przyczyny niedoboru enzymów trawiennych:

• zaburzenia pracy trzustki; 
• choroby i zaburzenia metaboliczne, np. cukrzyca, insulinooporność;
• przewlekłe infekcje przewodu pokarmowego; 
• zablokowanie przewodu żółciowego przez kamienie żółciowe; 
• przewlekłe niedobory mikro- i makroelementów; 
• niska podaż białka w diecie; 
• ubogoresztkowa dieta z przewagą produktów prozapalnych (żywność wysokoprzetworzona i bogata w cukier); 
• sięganie po używki, m.in. palenie papierosów, nadużywanie alkoholu;
• częste antybiotykoterapie i nieprawidłowa regeneracja mikroflory jelitowej; 
• stany chorobowe zaburzające mikroflorę jelitową, np. SIBO; 
• przewlekły, silny stres.

Natomiast fizjologicznym czynnikiem sprzyjającym niedoborom poziomu enzymów jest wiek. Wraz ze starzeniem organizmu spowolnieniu ulegają funkcje trawienne i praca organów. Stanem fizjologicznym, który również zaburza poziom enzymów trawiennych, jest ciąża. 

Objawy niedoboru enzymów trawiennych

Objawy niedoboru enzymów trawiennych są charakterystyczne dla zaburzenia pracy układu pokarmowego, przez co ich rozpoznanie może być trudniejsze. Dolegliwości nasilają się po spożyciu pokarmów bogatych w substancje, do których trawienia niezbędne są określone enzymy. Początkowo niedobór enzymów trawiennych powoduje dysfunkcję jelit. Pojawiają się wzdęcia, bóle brzucha, uczucie przelewania w brzuchu, zaparcia, biegunki, zgaga, nudności lub wymioty, niestrawność po spożyciu posiłków, ból żołądka. W stolcu mogą być widoczne niestrawione resztki pokarmu. Objawy te często są mylone z zespołem jelita drażliwego (IBS), dysbiozą mikroflory jelitowej, a nawet z nietolerancją pokarmową. W zaawansowanym stadium niedoborów enzymów trawiennych, spowodowanych np. chorobami trzustki, występuje utrata masy ciała, ból brzucha podczas jedzenia, biegunka tłuszczowa. Dolegliwości te są typową kliniczną manifestacją chorób zapalnych trzustki. Przewlekły i niewykryty niedobór enzymów trawiennych prowadzi do rozwoju chorób autoimmunologicznych jelit, m.in. celiakii, choroby Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Schorzenia te są zarówno skutkiem, jak i objawem niedoboru enzymów trawiennych. 

Jak odbudować enzymy trawienne?

W przypadku wykrycia niedoboru enzymów trawiennych podstawą leczenia jest modyfikacja nawyków żywieniowych. Konieczne okazuje się odstawienie alkoholu, zrezygnowanie ze słodyczy i ograniczenie spożywania pokarmów będących źródłem tłuszczu. W przypadku diagnozy zaburzeń aktywności enzymów lub wykrycia choroby, w której rozwoju doszło do zachwiania równowagi poziomu enzymów, niezbędne jest wdrożenie indywidualnie dopasowanej diety. Plan żywienia powinien zawierać jak największą ilość produktów pobudzających naturalne procesy produkcji enzymów trawiennych. Są to m.in.: kiwi, ananas, awokado, mango, papaja. Produkty te powinny być spożywane w zwiększonych ilościach, ale pod warunkiem braku przeciwwskazań zdrowotnych, np. nietolerancji pokarmowych. 

W przypadku dużych niedoborów enzymów trawiennych stosowana jest suplementacja. Jednak powinna ona przebiegać tylko pod kontrolą lekarza i być dopasowana do aktualnych wyników badań. Enzymy trawienne w formie suplementów przyjmowanych na własną rękę mogą być przyczyną problemów żołądkowo-jelitowych, a nawet prowadzić do upośledzenia pracy układu pokarmowego.

Jak zbadać enzymy trawienne?

Podstawowa diagnostyka enzymów trawiennych opiera się na oznaczeniu ich aktywności we krwi. Wynik zawsze należy konsultować z lekarzem. W zależności od wyniku, zgłaszanych przez pacjenta objawów i obecności chorób przewlekłych, lekarz może zlecić rozszerzenie diagnostyki o oznaczenie aktywności enzymów z moczu i stolca. W określonych przypadkach niezbędne jest wykonanie badań obrazowych, np. USG jamy brzucha lub tomografii komputerowej.

Bibliografia

1. A. Gąsiorowska, E. Małecka-Panas, Diagnostyka i leczenie przewlekłego zapalenia trzustki, „Przewodnik Lekarza” 2007, 1, s. 76–86.
2. M. Włochal, A. Kanikowska, M. Grzymisławski, Niedobory energii i składników odżywczych u pacjentów z chorobami zapalnymi trzustki, „Nowiny Lekarskie” 2012, 81(6), s. 669–676.

Oceń artykuł