Jakie choroby wywołują bakterie beztlenowe?

Bakterie beztlenowe – w przeciwieństwie do bakterii tlenowych – nie potrzebują tlenu, aby rozwijać się i namnażać. Dlatego najczęściej są obecne w miejscach intymnych, jamie brzusznej, ustnej, zatokach czy zębach, powodując różne infekcje. Mogą być przyczyną waginozy, ale również przewlekłego zapalenia zatok czy ropnia w zębie. Sprawdź, za jakie jeszcze choroby odpowiadają beztlenowce.

Bakterie beztlenowe – co to takiego?

O bakteriach beztlenowych świat nauki dowiedział się pod koniec XIX w., kiedy w 1877 r. francuski chemik i prekursor mikrobiologii Ludwik Pasteur odkrył i wyhodował bakterię Clostridium septicum. Od tamtej pory kolejni badacze uważnie przyglądają się tym mikroorganizmom i chorobom, jakie mogą one wywoływać. W XXI w. pojawiły się plany, aby specjalnie wyhodowany rodzaj bakterii beztlenowych wykorzystać w procesie leczenia nowotworów.

Bakterie beztlenowe, inaczej zwane anaerobami czy anoksybiontami, to drobnoustroje, które rozwijają się i mnożą w warunkach całkowicie lub częściowo pozbawionych tlenu. Jest to duża grupa mikroorganizmów, a wśród nich można wymienić: bakterie beztlenowe bezwzględne (lub obligatoryjne), których rozwój i wzrost wymaga całkowitego braku tlenu, oraz bakterie beztlenowe względne (fakultatywne), które mogą rozwijać się zarówno bez tlenu, jak i w jego obecności. Do beztlenowców – oprócz bakterii – należy wiele rodzajów grzybów, bezkręgowców, pierwotniaków i pasożytów.

Bakterie beztlenowe – przykłady

Wśród bakterii beztlenowych wyróżnia się dwie podstawowe grupy:

bakterie Gram–dodatnie, np.: Clostridium perfringens, Clostridium histolyticum, Clostridium septicum, Lactobacillus, Propionibacterium, Bifidobacterium, Peptostreptococcus;
bakterie Gram–ujemne, np.: Bacteroides, Fusobacterium, Porphyromonas, Prevotella.

Każdy rodzaj bakterii beztlenowych kolonizuje inne miejsca, np. jamę brzuszną lub pochwę. Za zakażenia jamy brzusznej mogą być odpowiedzialne np. bakterie rodzaju Bacteroides, natomiast Fusobacterium mogą przyczynić się do rozwoju ropni mózgu u osób, które nie dbają o uzębienie. Z kolei za stany zapalne jamy ustnej często są odpowiedzialne Gram-ujemne bakterie Prevotella.

Aby rozpoznać, jaka dokładnie bakteria odpowiada za zakażenie, konieczny jest tzw. posiew, czyli badanie, które polega na pobraniu wymazu z zakażonego miejsca, np. z pochwy czy jamy ustnej, a następnie wyhodowanie ich w warunkach laboratoryjnych. Czynności te są konieczne, aby dobrać odpowiednią antybiotykoterapię do potrzeb pacjenta.

Bakterie beztlenowe – gdzie występują?

Bakterie beztlenowe występują w tych obszarach ciała, gdzie nie ma tlenu lub jego dostęp pozostaje bardzo ograniczony. Jeśli pojawiają się w niewielkich ilościach, mogą pozostać całkowicie nieszkodliwe, np. jako naturalny element flory bakteryjnej jelit lub pochwy. Sprzyjającym środowiskiem dla ich rozwoju są m.in.: jama brzuszna oraz różne części przewodu pokarmowego (w tym jama ustna), górne drogi oddechowe, skóra i pochwa. Drobnoustroje mogą przenosić się w różne części ciała i jeśli trafią na odpowiednie warunki, rozmnażać się. Czynniki, które sprzyjają zakażeniom, to:

przerwanie bariery śluzowej lub skóry, do którego dochodzi w trakcie porodu, poronienia, ekstrakcji zębów lub zabiegów chirurgicznych wykonywanych metodą endoskopową;
niedotlenienie tkanek, np. na skutek zaburzeń krążenia, urazów, zabiegów chirurgicznych lub chorób nowotworowych;
długotrwała antybiotykoterapia;
obniżona odporność.

W praktyce wygląda to tak, że bakterie beztlenowe przemieszczają się w miejsce urazu i przenikają do tkanek, które zapewniają im sprzyjające warunki rozwoju (tj. nie ma w nich tlenu lub jego dopływ jest bardzo ograniczony). Gdy się namnażają, dochodzi do zakażenia, które daje różne objawy w zależności od miejsca jego występowania.

Zakażenie bakteriami beztlenowymi – objawy

Zakażenia bakteriami beztlenowymi mogą przebiegać podobnie jak typowe infekcje bakteryjne, z którymi ludzie zmagają się np. w okresie obniżonej odporności. Często towarzyszą im: ogólne osłabienie, podwyższona temperatura ciała, ból i zaczerwienienie w miejscu zakażenia. Do tego niejednokrotnie dochodzą mało charakterystyczne objawy, takie jak: wolno gojące się rany, brak reakcji na antybiotykoterapię, ropnie zlokalizowane w nietypowych miejscach, zapalenie położonych głęboko tkanek. W przypadku wystąpienia trudności diagnostycznych konieczne jest wykonanie posiewu – jako materiał do badania mogą posłużyć: płyn ustrojowy (np. mocz, krew, ale też płyn mózgowo-rdzeniowy), wymaz z narządów płciowych, treść pobrana z wnętrza ropnia czy próbka tkanki martwiczej. Wyhodowanie bakterii beztlenowych zajmuje więcej czasu i wymaga dokładniejszych przygotowań, ponieważ trzeba odizolować je od tlenu, aby mogły się rozwinąć.

Choroby wywoływane przez bakterie beztlenowe

Bakterie beztlenowe mogą powodować różne stany chorobowe, w zależności od partii ciała, w której doszło do zakażenia. Do tych chorób należą m.in. infekcje bakteryjne narządów płciowych (głównie kobiecych), różnego rodzaju ropnie czy przewlekłe zapalenia różnych narządów.

Bakterie beztlenowe w pochwie

Pochwa ze swojej natury nie jest miejscem jałowym, a więc pozbawionym bakterii. Ma swoją naturalną florę bakteryjną, która – jeśli mikroorganizmy bytują w odpowiednich proporcjach – nie wywołuje chorób. Efektem zakażenia i namnażania bakterii beztlenowych może być bakteryjne zapalenie pochwy i sromu lub waginoza. Objawiają się one świądem, pieczeniem, miejscowym zaczerwienieniem, a także wydzieliną o nieprzyjemnym zapachu i nietypowym kolorze (np. zielonym, szarym). U kobiet może dojść również do posocznicy (sepsy), czyli ogólnego zakażenia organizmu po poronieniu lub porodzie.

Bakterie beztlenowe w jamie ustnej i gardle

Jeśli dojdzie do zakażenia bakteriami beztlenowymi w obrębie jamy ustnej i gardła, mogą pojawić się choroby, takie jak: ropień przyzębia, martwica miazgi zębowej, wrzodziejące zapalenie dziąseł, różnego typu anginy (np. Ludwiga, Plaut-Vincenta), a także promienica szyjno-twarzowa.

Bakterie beztlenowe w drogach oddechowych (górnych i dolnych)

Drogi oddechowe także są sprzyjającym środowiskiem do rozwoju bakterii anaerobowych. Zakażenie prowadzi m.in. do: przewlekłego zapalenia zatok, zachłystowego zapalenia płuc, martwiczego zapalenia płuc, ropnia płuc, ropniaka opłucnej, promienicy płucno-opłucnowej, ropni mózgu pochodzenia usznego i przewlekłego zapalenia ucha środkowego.

Bakterie beztlenowe w jamie brzusznej

Bakterie namnażające się w obrębie jamy brzusznej mogą powodować: zapalenie wyrostka robaczkowego, ropne zapalenie otrzewnej, ropnie narządów wewnętrznych, ropnie okołoodbytnicze oraz powikłania po urazach, zabiegach chirurgicznych i endoskopii.

Bakterie beztlenowe w jelitach

Drobnoustroje bytujące w układzie pokarmowym stają się przyczyną rzekomobłoniastego zapalenia jelita grubego, biegunki po antybiotykoterapii lub innych zapaleń jelit.

Inne choroby wywołane przez bakterie beztlenowe

Omawiane mikroorganizmy wywołują również ropnie skórne i narządowe, a oprócz tego martwicze zapalenie powięzi, tkanki łącznej i skóry. Przed zakażeniami należy szczególnie chronić noworodki, ponieważ bakterie beztlenowe mogą powodować np.: sepsę, zapalenie płuc, zapalenie spojówek, botulizm niemowlęcy czy zapalenie martwicze jelit.

Na czym polega leczenie zakażeń bakteriami beztlenowymi?

Leczenie zakażeń bakteriami beztlenowymi polega na zastosowaniu specjalnie dobranej antybiotykoterapii. Niektóre typy drobnoustrojów reagują tylko na określone antybiotyki, dlatego bardzo ważną rolę odgrywa posiew – badanie, dzięki któremu można zidentyfikować „intruza”. Oprócz leczenia przyczynowego stosuje się także leczenie objawowe polegające na podaniu środków o działaniu przeciwgorączkowym, przeciwbólowym i przeciwzapalnym.

Autor: Marta Drzaga

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia:

A. Zschocke (tłum. P. Lewiński), Mikrobiom sposób na pokonanie chorób. Zdrowe bakterie jako medycyna przyszłości, Wydawnictwo Vital, Białystok 2018.
S. Eckard (tłum. A. Kułak), Infekcje bakteryjne, Wydawnictwo Medpharm, Wrocław 2012.
S. Philips i in., (tłum. A. Parafjańczuk), Choroby przewlekłe. Diagnoza i naturalne leczenie, Wydawnictwo Vital, Białystok 2022.
E.M. Szewczyk, Diagnostyka bakteriologiczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2019
G. Gościniak, Zakażenie bakteriami beztlenowymi, https://www.umed.wroc.pl/sites/default/files/mikrobiologia/files/Bakterie_beztlenowe.pdf [dostęp 20.07.2023].