Klirens kreatyniny – kompleksowa analiza norm, wskazania do wykonania badania i interpretacja wyników

Nerki odpowiadają za filtrację krwi, usuwanie toksycznych produktów przemiany materii oraz utrzymanie równowagi wodno-elektrolitowej. Jednym z najważniejszych wskaźników oceny ich sprawności jest pomiar klirensu kreatyniny. Wartość tego parametru dostarcza cennych informacji na temat wydolności nerek i pozwala na wczesne wykrycie nieprawidłowości. Dowiedz się, jakie są normy klirensu kreatyniny, wskazania do badania oraz w jaki sposób interpretować uzyskane wyniki.

Czym jest kreatynina?

Kreatynina to organiczny związek chemiczny, będący produktem ubocznym przemian metabolicznych, zachodzących głównie w mięśniach szkieletowych. Powstaje ona w wyniku rozpadu kreatyny (a także powstającej z niej fosfokreatyny) [1], czyli białka, które odgrywa kluczową rolę w dostarczaniu energii niezbędnej do prawidłowej pracy i regeneracji tkanki mięśniowej. Kreatynina jest w całości przesączana w kłębuszkach nerkowych, a następnie wydalana wraz z moczem. Jej stężenie w surowicy krwi zależy od wielu czynników, takich jak: wiek, płeć, masa mięśniowa oraz stosowana dieta. Podwyższony poziom kreatyniny może sygnalizować problemy z prawidłowym funkcjonowaniem nerek.

Czym jest klirens kreatyniny?

Klirens kreatyniny to parametr, który umożliwia ocenę wydolności nerek. Określa on, jaka ilość kreatyniny ulega przesączeniu w kłębuszkach nerkowych w ciągu określonego czasu (najczęściej 1 minuty). Innymi słowy – klirens kreatyniny odzwierciedla zdolność nerek do oczyszczania krwi. Jest to ważny wskaźnik oceny czynności tego parzystego narządu. Jednak obecnie jest rzadziej wykonywany. Zastępuje go inne badanie – eGFR (ang. estimated glomerular filtration rate), czyli szacowanie filtracji kłębuszkowej.

Wskazania do badania klirensu kreatyniny

Badanie klirensu kreatyniny jest zalecane przede wszystkim przy podejrzeniu zaburzeń pracy nerek. Wskazują na to objawy, takie jak: obrzęki, zmniejszenie lub zwiększenie ilości wydalanego moczu, zmiany zabarwienia skóry i moczu, świąd ciała, utrata apetytu, przewlekłe zmęczenie, ból w okolicy lędźwi.

Klirens kreatyniny wykonywany jest też w celu monitorowania leczenia nerkozastępczego u pacjentów dializowanych lub po przeszczepie nerki oraz po terapii lekami nefrotoksycznymi, które mogą uszkadzać kłębuszki nerkowe. To badanie jest istotne dla oceny stopnia uszkodzenia nerek, w celu określenia zaawansowania przewlekłej choroby i podjęcia właściwego leczenia. Ma też niekiedy zastosowanie w przygotowaniu do badań obrazowych z kontrastem, np. do tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego, koronarografii. Pozwala bowiem ocenić, czy kontrast zostanie prawidłowo usunięty przez nerki.

Przebieg badania klirensu kreatyniny

Oznaczenie klirensu kreatyniny odbywa się na dwa sposoby:

1. Pomiar stężenia kreatyniny w surowicy krwi i w dobowej zbiórce moczu – w tym przypadku klirens kreatyniny oblicza się na podstawie wzoru, który uwzględnia ilość tego związku wydalonego z moczem w ciągu 24 godzin oraz jego stężenie w surowicy.
2. Pomiar stężenia kreatyniny tylko w surowicy krwi umożliwia oszacowanie przesączania kłębuszkowego – wówczas do obliczenia eGFR wykorzystuje się wzory, takie jak formuła Cockcrofta-Gaulta, która dodatkowo uwzględniają wiek, płeć, masę ciała i wzrost badanej osoby.

Normy klirensu kreatyniny

Prawidłowa wartość klirensu kreatyniny powinna mieścić się w przedziale powyżej 90 ml/min/1,73 m². Wynik poniżej tej granicy może wskazywać na zaburzenia czynności nerek. Należy jednak pamiętać, że normy te są nieco zróżnicowane w zależności od płci. U kobiet dolna granica normy wynosi 88 ml/min/1,73 m², natomiast u mężczyzn 97 ml/min/1,73 m². Warto również podkreślić, że u kobiet w ciąży, zwłaszcza w I i II trymestrze, wartość klirensu kreatyniny może ulec podwyższeniu nawet o 20–50% w związku ze zwiększającą się objętością osocza.

Interpretacja wyniku klirensu kreatyniny

Zakres referencyjny dla klirensu kreatyniny wynosi 80–120 ml/min/1,73 m² powierzchni ciała [3].

Wartość poniżej 60 ml/min/1,73 m² może świadczyć o uszkodzeniu lub nieprawidłowej pracy kłębuszków nerkowych. U pacjentów z przewlekłą chorobą nerek pozwala określić stopień zaawansowania schorzenia i dobrać odpowiednie leczenie. Gdy klirens spadnie poniżej 30 ml/min/1,73 m², mówimy o ciężkiej, niewyrównanej niewydolności nerek, a wartość poniżej 15 ml/min/1,73 m² jest wskazaniem do wdrożenia leczenia nerkozastępczego, najczęściej w postaci dializy [2].

Obniżony klirens kreatyniny może występować również w przebiegu innych schorzeń, takich jak: cukrzyca, posocznica, wstrząs hipowolemiczny, nadciśnienie tętnicze czy w przypadku przyjmowania niektórych leków (np. cisplatyny, gentamycyny, cefoksytyny).

Podwyższony klirens kreatyniny (powyżej 120 ml/min/1,73 m²) jest rzadziej spotykany, ale może się pojawić m.in. w nieleczonej cukrzycy typu 1. Chociaż nie ma jednoznacznie ustalonej górnej granicy normy, to taki wynik powinien skłonić do konsultacji z lekarzem, ponieważ narastająca hiperfiltracja nerkowa może prowadzić do niewydolności nerek.

Czynniki wpływające na klirens kreatyniny

Na wartość klirensu kreatyniny mogą mieć wpływ następujące czynniki:

• wiek – u osób starszych klirens kreatyniny ulega obniżeniu ze względu na postępujące zmiany strukturalne i czynnościowe nerek,
• płeć – u kobiet klirens kreatyniny jest nieco niższy niż u mężczyzn,
• masa mięśniowa – osoby z większą masą mięśniową wykazują wyższe wartości klirensu kreatyniny,
• dieta – spożywanie dużych ilości białka zwierzęcego może powodować podwyższenie klirensu kreatyniny,
• aktywność fizyczna – intensywny wysiłek fizyczny może czasowo zwiększać klirens kreatyniny,
• ciąża – u kobiet w ciąży, szczególnie w I i II trymestrze, klirens kreatyniny może być podwyższony nawet o 20–50%,
• choroby – schorzenia nerek, serca, wątroby lub cukrzyca mogą prowadzić do obniżenia klirensu kreatyniny,
• przyjmowane leki – niektóre leki, np. przeciwzapalne czy chemioterapeutyki, mogą wpływać na obniżenie klirensu kreatyniny.

Klirens kreatyniny a stężenie kreatyniny w surowicy

Samo oznaczenie stężenia kreatyniny w surowicy krwi może okazać się niewystarczające do pełnej oceny czynności nerek. Wynika to z faktu, że kreatynina jest wydalana przez nerki, a jej poziom we krwi rośnie dopiero w momencie, gdy dochodzi do upośledzenia filtracji kłębuszkowej. Dlatego też, w celu wczesnego wykrycia ewentualnych zaburzeń, zaleca się równoczesne oznaczenie klirensu kreatyniny.

Należy pamiętać, że stężenie kreatyniny we krwi może być podwyższone z innych przyczyn, np. w wyniku zbyt dużej podaży białka w diecie, nadmiernej aktywności fizycznej czy przyjmowania niektórych leków. Dlatego interpretacja tego parametru powinna zawsze odbywać się w odniesieniu do klirensu kreatyniny.

Klirens kreatyniny a eGFR

W praktyce klinicznej częściej zamiast bezpośredniego pomiaru klirensu kreatyniny wykorzystuje się szacunkowy współczynnik filtracji kłębuszkowej, określany jako eGFR. Jest on obliczany na podstawie wzorów, takich jak formuła MDRD lub Cockcrofta-Gaulta, które uwzględniają stężenie kreatyniny w surowicy krwi, wiek, płeć i rasę badanej osoby.

Obliczenie eGFR jest szczególnie przydatne w przypadku osób, u których stężenie kreatyniny we krwi może być niskie, np. w podeszłym wieku. Pozwala ono na wczesne wykrycie zaburzeń czynności nerek, nawet gdy poziom kreatyniny wciąż mieści się w granicach normy.

Bibliografia

1. J. Kamińska, Laboratoryjne osoczowe wskaźniki filtracji, sekrecji i reabsorpcji nerkowej, Zakład Laboratoryjnej Diagnostyki Klinicznej Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, https://www.umb.edu.pl/photo/pliki/WF_jednostki/zaklad-lab-diagnostyki-klinicznej/dietetyka_/wyklad%2B1.%2Bjk%2C%2B02.04.2019%2Bdietetyka.pdf, dostęp: 24.05.2024 r.
2. J. Małyszko, Przewlekła niewydolność nerek – problem tylko nefrologów?, „Choroby Serca i Naczyń” 2005, t. 2, nr 2, s. 78–83.
3. M. Bilska, G. Grześk, Wartości eGFR i klirensu kreatyniny w niewydolności nerek – decyzje terapeutyczne, „Farmacja Polska” 2020, nr 76(10), s. 557–561.