Badania krwi – wszystko, co musisz o nich wiedzieć

Badania krwi to podstawa profilaktyki wielu chorób. Morfologię ogólną warto wykonywać raz w roku, aby sprawdzić stan swojego zdrowia. W zależności od potrzeb można też oznaczyć dodatkowe parametry, takie jak glukoza, TSH czy cholesterol. Przyszłe mamy udają się do laboratorium średnio raz w miesiącu, a pacjenci oczekujący na operację muszą zostać poddani testom określającym m.in. krzepliwość krwi. Rodzajów badań krwi jest bardzo dużo. Sprawdź, kiedy wykonać najważniejsze z nich i jak się do nich przygotować.

1. Podstawowe badania krwi – morfologia ogólna

Podstawowe badania krwi zwane także morfologią to najprostsze narzędzie diagnostyczne, które pozwala ocenić ogólny stan zdrowia. Dają one informacje o podstawowych elementach krwi (białych i czerwonych krwinkach, płytkach krwi) pod względem ilościowym oraz jakościowym. Wyniki badań są przedstawiane na tle ogólnie przyjętych norm. Dla lekarza jest to istotna wskazówka w diagnozowaniu różnych chorób – od zwykłego stanu zapalnego po nowotwory. Na przykład nieprawidłowa liczba czerwonych krwinek i stężenie hemoglobiny może świadczyć o niedoborach żelaza. Z kolei wzrost liczby białych krwinek to jedna z oznak stanu zapalnego lub infekcji, a mniejsza liczba płytek krwi może wskazywać np. na zaburzenia pracy szpiku kostnego. Jeśli zachodzi podejrzenie poważnej choroby, konieczne są dokładniejsze badania diagnostyczne.

Krew potrzebna do wykonania morfologii ogólnej najczęściej jest pobierana z żyły łokciowej prawej lub lewej ręki. Zaleca się, aby badanie było wykonywane na czczo.

2. Lipidogram (profil lipidowy)

Zbyt wysoki poziom cholesterolu – ze szczególnym uwzględnieniem frakcji LDL – to prosta droga do rozwoju miażdżycy, czyli choroby cywilizacyjnej, która niesie za sobą wiele powikłań, takich jak np. udar mózgu. Dlatego tak ważna jest regularna kontrola stanu gospodarki lipidowej. Profil lipidowy lub też lipidogram daje informację na temat całkowitego poziomu cholesterolu i jego frakcji („złego” LDL i „dobrego” HDL) i trójglicerydów w organizmie. Wydaje się, że problem ten dotyczy wyłącznie osób w średnim wieku i seniorów, jednak pierwsze takie badanie powinno zostać wykonane już ok. 20. roku życia, ponieważ zmiany o charakterze miażdżycowym rozwijają się już w dzieciństwie jako skutek uboczny przyjmowania niektórych leków, efekt chorób metabolicznych czy po prostu konsekwencja diety bogatej w niezdrowe tłuszcze. 

Aby badanie dało wiarygodny wynik, należy zrobić je na czczo i pilnować, aby od ostatniego posiłku minęło przynajmniej 8 godzin. W dniu poprzedzającym badanie należy powstrzymać się od intensywnych treningów i zrezygnować z alkoholu. Nie należy zmieniać swoich nawyków żywieniowych na kilka dni przed badaniem. Mężczyźni po 45. i kobiety po 50. roku życia powinni powtarzać badanie raz w roku, o ile lekarz nie zaleci inaczej. U osób młodszych warto skontrolować stan lipidów raz na 5 lat.

3. Glikemia – poziom glukozy we krwi

Do ważnych badań należy również pomiar poziomu cukru (glukozy) we krwi. Należy robić je profilaktycznie, a także w przypadku występowania niepokojących objawów, które mogą świadczyć o podwyższonym ryzyku zachorowania na cukrzycę typu II (senność po jedzeniu, chroniczne zmęczenie, nagłe spadki energii). To badanie krwi wykonuje się na czczo i pod względem technicznym wygląda dokładnie tak samo, jak pobranie próbki do morfologii ogólnej czy lipidogramu. W razie podejrzenia cukrzycy należy zrobić test OGTT (ang. Oral Glucose Tolerance Test), czyli test obciążenia glukozą. Pacjent musi wypić na czczo 75 g czystej glukozy, a badanie sprawdza, jak wygląda poziom cukru przed spożyciem roztworu, a następnie po 60 min i 120 min. Saszetkę z odpowiednią ilością glukozy do samodzielnego rozpuszczenia kupisz w każdej aptece. Badanie to zleca się także kobietom po 25. tygodniu ciąży ze względu na ryzyko pojawienia się cukrzycy ciążowej.

4. Badania hormonów – TSH, panel tarczycowy

Nieuzasadniony przyrost masy ciała, chroniczne zmęczenie czy niepokojące zmiany skórne mogą świadczyć o nieprawidłowym poziomie hormonów tarczycy. Aby sprawdzić, czy tarczyca funkcjonuje prawidłowo, zrób badania poziomu TSH, czyli tyreotropiny. Jest to pierwszy marker, którego poziom wskazuje na ewentualną chorobę tarczycy. Na dalszym etapie sprawdza się poziom FT3 i FT4. Można oczywiście wykonać cały panel tarczycowy od razu. Badania stężenia TSH nie trzeba wykonywać na czczo, jednak warto udać się do punktu diagnostycznego w godzinach porannych, ponieważ wtedy wynik będzie najbardziej wiarygodny.

Badania poziomu TSH zleca się osobom, które cierpią na różnego rodzaju zaburzenia hormonalne, a także kobietom w ciąży, ponieważ w okresie oczekiwania na dziecko może pojawić się okresowa nadczynność lub niedoczynność tarczycy.

5. Koagulogram – badanie na krzepliwość krwi

Częste krwawienia z nosa, obfite miesiączki czy krwawienia z układu pokarmowego to sygnał, że warto wykonać koagulogram, czyli test, który ma na celu ocenić przebieg procesu krzepnięcia krwi i wykazać, czy wszystkie jego elementy są obecne. Sprawdzane są m.in.: liczba płytek krwi, poziom fibrynogenu, czas protrombinowy (PT) oraz czas kaolinowo-kefalinowy (APTT). Badanie wykorzystuje się w celu diagnozy różnych chorób, ale wykonywane jest także rutynowo, przed zabiegami operacyjnymi, aby ocenić ryzyko wynikające z interwencji chirurgicznej i – w razie potrzeby – podać odpowiednie leki.

Jeśli chcesz sprawdzić poziom krzepliwości krwi, pamiętaj, że do badania należy przystąpić na czczo. Oprócz tego należy unikać wysiłku fizycznego i stresu na ok. 2–3 dni przed badaniem. Gdy przyjmujesz leki, które mogą wpływać na poziom krzepliwości, koniecznie poinformuj o tym lekarza, który będzie interpretował wyniki Twoich badań. 

6. Próby wątrobowe

Żółta skóra wokół oczu, osłabienie, nudności czy zaburzenia miesiączkowania – to wystarczające powody, aby wykonać tzw. próby wątrobowe, czyli oznaczenie enzymów wątrobowych. Jest to badanie krwi, dzięki któremu można ocenić wątrobę i wskazać ewentualne zaburzenia w gospodarce tłuszczowej. Test wykonuje się profilaktyczne lub w celu diagnozy takich chorób jak wirusowe zapalenie wątroby typu B i C czy kamica pęcherzykowa. Aby uprzedzić objawy choroby, warto wykonywać badanie poziomu enzymów wątrobowych regularnie, a najlepiej co roku. Jego wynik powinien być zawsze interpretowany przez lekarza, ponieważ normy są tutaj ściśle powiązane z wiekiem i płcią osoby badanej. 

Na próby wątrobowe należy przyjść na czczo. Ostatni posiłek można zjeść 8–12 godzin przed pobraniem krwi. W tym czasie zrezygnuj z kawy, herbaty i soków – zamiast nich pij niegazowaną wodę mineralną. 

7. OB i CRP – diagnostyka stanów zapalnych 

Badanie OB i CRP wykonuje się w celu diagnostyki różnych stanów zapalnych. Zadaniem wspomnianych testów nie jest wskazanie ich przyczyny, a jedynie potwierdzenie obecności i nasilenia w organizmie. OB (odczyn Biernackiego) wskazuje szybkość opadania czerwonych krwinek), natomiast CRP (białko C-reaktywne) to poziom białka ostrej fazy w osoczu. Badania krwi są wykonywane również wtedy, gdy lekarz chce otrzymać informację zwrotną o skuteczności wdrożonej terapii. Jeśli CRP się obniża, można przypuszczać, że leczenie przebiega prawidłowo. W przypadku chorób autoimmunologicznych, niektórych nowotworów, chorób układu krążenia czy przyjmowania niektórych leków wskaźnik ten może utrzymywać się na stale wysokim poziomie. 

Do badania OB i CRP zgłaszaj się na czczo, 8–12 godzin po ostatnim posiłku. Unikaj silnego stresu lub wysiłku fizycznego, które mogą fałszować wynik badania. Pamiętaj też o odpowiednim nawodnieniu.

8. Badania krwi w ciąży

Ciąża to specyficzny okres w życiu przyszłej mamy, kiedy należy zwiększyć częstotliwość badań krwi. Robi się je przynajmniej raz w miesiącu. Podstawa to oczywiście morfologia krwi, ale oprócz niej na różnych etapach ciąży lekarze zlecają również testy na przeciwciała odpornościowe, badania w kierunku HIV, różyczki, wirusa wątroby typu C czy toksoplazmozy. W 2. trymestrze należy wykonać test obciążenia glukozą (OGTT), aby określić ryzyko pojawienia się cukrzycy ciążowej i wdrożyć odpowiednie leczenie. Bardzo ważne jest również określenie poziomu TSH, które należy monitorować już od początku, gdyż poziom hormonów tarczycy ma ogromny wpływ na rozwijające się dziecko. Liczba badań krwi w ciąży może przytłoczyć, dlatego warto rozpisać je w formie kalendarza. Różne rodzaje testów wymagają też odpowiedniego przygotowania, o którym za każdym razem powinien informować lekarz prowadzący ciążę. Na przykład badania TSH nie trzeba wykonywać na czczo, ale już próba obciążenia glukozą musi zostać przeprowadzona według ściśle ustalonego schematu. 

9. Oznaczenie grupy krwi

Znajomość grupy krwi ma kluczowe znaczenie w sytuacji, gdy konieczny jest przeszczep lub przetoczenie krwi. Aby oznaczyć grupę krwi, należy wykonać odpowiednie badanie. Przebiega ono według takiego samego schematu jak pobieranie próbek do morfologii ogólnej lub TSH. W tym przypadku nie trzeba być na czczo, a test daje wiarygodny wynik o każdej porze dnia. Badanie to powinni wykonać pacjenci przygotowujący się do poważnych operacji i kobiety w ciąży, u których oznaczenie współczynnika Rh jest niezbędne, aby określić ryzyko konfliktu serologicznego, czyli sytuacji, gdy przeciwciała matki zaczynają atakować rozwijający się płód. Badanie to można połączyć z wyrobieniem Karty Identyfikacyjnej Grupy Krwi – dokumentu w formie plastikowej karty, który pozwala uniknąć wielokrotnego oznaczania grupy krwi i zachowuje ważność przez całe życie. 

Bibliografia

1. G. Basak i in., Hematologia, Kompendium, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2021.
2. M. Podolak-Dawidziak i in., Wprowadzenie do hematologii, Wydawnictwo Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, Wrocław 2021.
3. K. Lewandowski i in., Hematologia dla diagnostów laboratoryjnych, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2023.

Oceń artykuł