Choroby nadnerczy – jak je rozpoznać? – Badania Krwi
20 grudnia 2024

Choroby nadnerczy i ich objawy – jak je rozpoznawać i im zapobiegać?

Artykuł napisany przez: Agnieszka Żędzian
chore nadnercza objawy

Rola nadnerczy, choć są niewielkie, jest nieoceniona. Pełnią one istotną funkcję w utrzymaniu homeostazy organizmu. Zaburzenia ich działania, zarówno w postaci nadczynności, jak i niedoczynności, mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Dlatego tak ważne jest wczesne rozpoznanie i właściwe leczenie chorób nadnerczy. Jakie są funkcje tego narządu? Jakie objawy mogą wskazywać na choroby nadnerczy? Jak można je rozpoznać?

Budowa i funkcje nadnerczy

Nadnercza to małe, trójkątne narządy znajdujące się tuż nad nerkami. Odgrywają ważną rolę w regulacji wielu procesów metabolicznych oraz reakcji organizmu na stres. Zbudowane są z dwóch podstawowych części: zewnętrznej kory oraz wewnętrznego rdzenia. Każdy z elementów pełni odrębne funkcje związane z produkcją hormonów niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Kora nadnerczy jest odpowiedzialna za produkcję trzech grup hormonów sterydowych:

  1. Glikokortykosteroidy – najważniejszym hormonem z tej grupy jest kortyzol, często nazywany „hormonem stresu”. Pełni on wiele funkcji, m.in. uczestniczy w odpowiedzi organizmu na stres, reguluje metabolizm węglowodanów, białek i tłuszczów, wpływa na poziom glukozy we krwi, a także na gospodarkę wodno-elektrolitową. Działa również przeciwzapalnie, co ma znaczenie w odpowiedzi immunologicznej organizmu.
  2. Mineralokortykosteroidy – głównym przedstawicielem tej grupy jest aldosteron, który reguluje równowagę wodno-elektrolitową oraz ciśnienie krwi. Działa on poprzez kontrolowanie poziomu sodu i potasu w organizmie, co wpływa na zatrzymywanie wody i utrzymanie prawidłowego ciśnienia tętniczego.
  3. Androgeny – chociaż androgeny, takie jak dehydroepiandrosteron (DHEA) i testosteron, są wytwarzane w nadnerczach w stosunkowo niewielkich ilościach, odgrywają ważną rolę w procesach związanych z dojrzewaniem płciowym, libido oraz utrzymaniem masy mięśniowej. To prekursorzy hormonów płciowych mających istotne znaczenie w okresie rozwoju i dojrzewania.

Rdzeń nadnerczy pełni rolę ośrodka produkcji hormonów zwanych katecholaminami, wśród których najważniejsze są: adrenalina (epinefryna) oraz noradrenalina (norepinefryna). Katecholaminy przygotowują organizm do reakcji w sytuacjach stresowych, takich jak „walka lub ucieczka”. W odpowiedzi na stres zwiększają tętno, podnoszą ciśnienie krwi, rozszerzają oskrzela, a także mobilizują zasoby energetyczne organizmu poprzez uwalnianie glukozy i kwasów tłuszczowych do krwi. Adrenalina i noradrenalina umożliwiają szybkie i skuteczne działanie w obliczu zagrożenia, jednocześnie zwiększając sprawność fizyczną i umysłową.

Nadnercza odgrywają zatem istotną rolę w zachowaniu homeostazy organizmu oraz adaptacji do zmieniających się warunków, w tym stresu fizycznego i emocjonalnego. Dysfunkcja w ich obrębie, np. nadczynność lub niedoczynność, może stanowić objaw poważnych zaburzeń zdrowotnych, np. do choroby Addisona, zespołu Cushinga czy hiperaldosteronizmu.

Choroby nadnerczy – nadczynność i niedoczynność

Wśród zaburzeń czynności nadnerczy wymienić należy przede wszystkim nadczynność i niedoczynność. Każde z tych zaburzeń ma różne przyczyny, objawy i wymaga odmiennego postępowania terapeutycznego.

Nadczynność kory nadnerczy

Nadczynność kory nadnerczy to stan, w którym obserwuje się nadmierną produkcję hormonów przez ten narząd. Może ona dotyczyć poszczególnych grup hormonów, prowadząc do rozwoju różnych jednostek chorobowych:

  • Zespół Cushinga – charakteryzuje się nadmiernym wydzielaniem glikokortykosteroidów, najczęściej kortyzolu. Może być spowodowany m.in. gruczolakiem przysadki lub autonomicznym gruczolakiem samych nadnerczy. Objawy zespołu Cushinga to m.in. otyłość tułowia, rozstępy skórne, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, osteoporoza.
  • Hiperaldosteronizm – to stan nadmiernego wydzielania aldosteronu, prowadzący do zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej: nadciśnienia tętniczego, hipokaliemii (niskiego poziomu potasu we krwi) oraz hipernatremii (wysokiego poziomu sodu we krwi). Najczęściej odpowiada za to gruczolak wydzielający ten hormon.
  • Nadmiar androgenów – może prowadzić do objawów wirylizacji u kobiet (m.in. nadmiernego owłosienia, trądziku, łysienia typu męskiego). Przyczyną tego stanu często jest guz nadnercza wydzielający androgeny.

Niedoczynność kory nadnerczy

Niedoczynność kory nadnerczy to stan, w którym obserwuje się niedobór hormonów produkowanych przez ten narząd. Może mieć charakter pierwotny (spowodowany chorobami samych nadnerczy) lub wtórny (wynikający z zaburzeń w obrębie przysadki mózgowej):

  • Choroba Addisona – jest wynikiem autoimmunologicznego niszczenia komórek kory nadnerczy. Objawia się m.in. osłabieniem, brakiem apetytu, hipotonią, hiperpigmentacją skóry.
  • Wtórna niedoczynność nadnerczy – może wynikać z długotrwałego leczenia glikokortykosteroidami lub uszkodzenia przysadki mózgowej. Objawy są często mniej nasilone niż w chorobie Addisona.

Diagnostyka chorób nadnerczy

Rozpoznanie chorób nadnerczy opiera się na kompleksowej ocenie stanu klinicznego pacjenta oraz badaniach laboratoryjnych i obrazowych. Lekarz może zlecić m.in.:

  • oznaczenie stężenia kortyzolu, ACTH, androgenów, aldosteronu we krwi,
  • testy stymulacyjne lub hamujące wydzielanie hormonów,
  • badania obrazowe (np. tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny nadnerczy lub przysadki mózgowej),
  • scyntygrafia nadnerczy.

Pełna diagnostyka pozwala na ustalenie przyczyny oraz rodzaju zaburzeń czynności nadnerczy. Tylko w ten sposób można zaplanować i wdrożyć skuteczne leczenie.

Leczenie chorób nadnerczy

Postępowanie terapeutyczne w chorobach nadnerczy zależy od rodzaju schorzenia i jego przyczyny.

Leczenie farmakologiczne jest zwykle podstawą w przypadku nadczynności nadnerczy. Lekarz przepisuje wówczas leki blokujące nadprodukcję hormonów. Przy niedoczynności z kolei pomocne jest leczenie substytucyjne, polegające na podawaniu brakujących hormonów (glikokortykosteroidów, mineralokortykosteroidów, androgenów).

Leczenie chirurgiczne często okazuje się niezbędne przy gruczolaku lub guzach nadnerczy, które są przyczyną nadczynności narządu. Zabieg stabilizujący pracę nadnerczy bywa też konieczny w obrębie innych struktur organizmu. Przykładowo, w niektórych przypadkach wtórnej niedoczynności konieczne jest usunięcie guza przysadki mózgowej.

Zapobieganie chorobom nadnerczy

Choć w wielu przypadkach nie da się całkowicie uniknąć rozwoju chorób nadnerczy, można podjąć działania, które zmniejszają ryzyko ich wystąpienia, np.:

  • unikanie długotrwałego stosowania glikokortykosteroidów, które mogą prowadzić do wtórnej niedoczynności nadnerczy;
  • wczesne wykrywanie i leczenie chorób autoimmunologicznych, mogących uszkadzać nadnercza;
  • profilaktyka i skuteczne leczenie chorób takich jak gruźlica, mogących powodować uszkodzenie nadnerczy;
  • doskonalenie technik chirurgicznych i metod radioterapii, aby zminimalizować ryzyko jatrogenne.

Regularne badania kontrolne oraz zachowanie czujności w przypadku wystąpienia objawów sugerujących choroby nadnerczy mogą znacząco poprawić rokowanie pacjentów. 

Opracowanie: Katarzyna Grzyś-Kurka

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

  1. B. Marek, R. Krysiak i in., Choroby nadnerczy w ciąży, „Endokrynologia Polska” 2009, vol. 60, nr 4, s. 331–342.
  2. E. Berg, M. Tokarska i in., Postępy w diagnostyce wrodzonego przerostu kory nadnerczy, „Advances in Clinical and Experimental Medicine” 2003, t. 12, nr 4, s. 507–515.
  3. A. Zdrojowy-Wełna, E.bednarek-Tupikowska, Postępowanie w przewlekłej niewydolności kory nadnerczy – rola lekarza rodzinnego, „Family Medicine & Primary Care Review” 2013, t. 15, nr 3, s. 486–490.
Oceń artykuł

O Autorze