Celiakia to choroba trzewna, prowadząca do zaniku kosmków jelita cienkiego. Konsekwencją tego są zaburzenia wchłaniania składników odżywczych, co może prowadzić do niedoborów żywieniowych. Celiakia jest chorobą, której nie da się wyleczyć, jednak chory stosując dietę bezglutenową może nad nią zapanować. Zobacz, jak potwierdzić enteropatię glutenozależną i jakie badania wykonać.
Celiakia − co to jest choroba trzewna?
Celiakia często mylnie bywa określana jako alergia na gluten. Choć chorzy nie powinni spożywać glutenu, celiaka nie jest zaliczana do chorób alergicznych. Celiakia nazywa jest inaczej chorobą trzewną lub enteropatią glutenozależną i ma charakter autoimmunologiczny. U chorego po spożyciu glutenu dochodzi do nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego. U osób cierpiących na celiakię, białko ziarna zbóż takich jak pszenica, jęczmień czy żyto, stymulują powstawanie przeciwciał, które atakują komórki nabłonka jelita powodując uszkodzenia prowadzące do zaniku kosmków jelitowych, struktur znajdujących się w jelicie cienkim.
Badania na celiakię
Aby potwierdzić celiakię udaj się do lekarza pierwszego kontaktu lub specjalisty gastrologa. Ten na podstawie zebranego wywiadu może skierować Cię na badania laboratoryjne. Lekarz zleci zapewne oznaczenie któregoś z wymienionych poniżej przeciwciał:
- przeciwko transglutaminazie tkankowej (tTG) w klasie IgA lub IgG,
- przeciwko endomysium mięśni gładkich (EmA),
- przeciwko gliadynie (jej pochodnymi określanych skrótami DGPlub GAF).
Oznaczenie przeciwciał tTG w klasie IgA lub IgG powinno być poprzedzone oznaczeniem całkowitego stężenia przeciwciał w odpowiedniej klasie dla uniknięcia wyniku fałszywie ujemnego w przypadku deficytu jednej z klas. Przy niedoborze przeciwciał IgA, oznacza się tTG w klasie IgG i odwrotnie. Można także jednocześnie oznaczyć przeciwciała w obu klasach: IgA i IgG. Oznaczane przeciwciała są specyficzne dla celiakii, a więc ich obecność w organizmie, niemal jednoznacznie potwierdza chorobę. Lekarz może zadecydować o przeprowadzeniu biopsji i gastroskopii, które pozwoli ocenić stopień zaniku kosmków jelitowych.
Istnieją badania genetyczne, które pozwalają wykryć gen predysponujący do wystąpienia celiakii. Jednakże posiadanie genu nie jest równoznaczne z potwierdzeniem choroby − gen ten występuje nawet u 30% osób zdrowych.
Ze względu na to, że celiakia może prowadzić do niedoborów żywieniowych, jej podstawowa diagnostyka laboratoryjna jest bardzo istotna.
Celiakia − przyczyny
Choć dokładne przyczyny występowania choroby trzewnej nie są do końca poznane, uznaje się, że jest to choroba dziedziczna o podłożu genetycznym. Istnieje więc znacznie wyższe prawdopodobieństwo występowania schorzenia wśród najbliższej rodziny. Na ujawnienie się choroby oraz występowanie objawów wpływać mogą też czynniki metaboliczne, immunologiczne, środowiskowe oraz zakaźne.
Celiakia może ujawnić się w każdym wieku. Objawy choroby pojawiają się zwykle dość wcześnie, już w dzieciństwie. Często diagnozuję się ją również między 30. a 50. rokiem życia. Przypadłość ta niemal 2 razy częściej dotyka kobiet niż mężczyzn. Szacuje się, że obecnie na świcie celiakia dotyczy około 1% populacji.
Celiakia − objawy
W wyniku choroby, pod wpływem glutenu, dochodzi do rozwoju stanu zapalnego błony śluzowej jelita cienkiego. Z czasem może dojść nawet do zaniku kosmków jelita cienkiego. Zjawisko to jest o tyle niebezpieczne, że struktury te odpowiadają m.in. za wchłanianie składników odżywczych. To prowadzić może do nieprawidłowego odżywienia organizmu. Co ważne, nieprawidłowa reakcja autoimmunologiczna może obejmować także inne struktury w organizmie.
Celiakia klasyczna, która ujawnia się najczęściej w młodym wieku, wiąże się z szeregiem symptomów. Należą do nich:
- biegunki (także biegunki tłuszczowe),
- bóle brzucha,
- wzdęcia,
- brak apetytu,
- powiększenie obwodu brzucha,
- spadek masy ciała.
Ze względu na zaburzenie wchłaniania mikroelementów, celiakia może doprowadzić do objawów niedoboru witamin czy minerałów, np. niedokrwistości z niedoboru żelaza. U dzieci z chorobą trzewną zaburzone mogą być prawidłowe procesy rozwoju psychoruchowego, np. dzieci mogą wykazywać opóźnienia we wzroście i rozwoju fizycznym.
Przy celiakii dającej objawy atypowe, chorzy najczęściej skarżą się na rozmaite dolegliwości, wywołane niedoborami żywieniowymi, np. powstające na śluzówce ust afty, opryszczki, zaburzenia wynikające z niedoboru wapnia takie jak osteoporoza, problemy z ruchomością stawów, nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu rozrodczego (zaburzenia miesiączkowania, obniżone libido, problemy z płodnością), problemy o podłożu neurologicznym związane z psychiką (spadki nastrojów, bóle głowy, ataksja), nieprawidłowe funkcjonowanie wątroby.
Celiakia może przyjąć też formę bezobjawową. Dotyczy ona osób, u których stwierdzono obecność swoistych przeciwciał, jednak nie odczuwają z tego powodu dolegliwości. Taka choroba trzewna ma postać latentną. Osoby, u których nawet kosmki jelitowe są nadal prawidłowe, narażone są na ich zanik.
Celiakia − leczenie i dieta
Chorzy na chorobę trzewną mogą prowadzić względnie normalne życie, a podstawą kontrolowania dolegliwości jest dieta eliminacyjna. Jadłospis osoby z celiakią powinien uwzględniać jedynie produkty bezglutenowe. Przy schorzeniu tym unikać należy przede wszystkim produktów takich jak:
- produkty zbożowe i mączne, a więc zawierające pszenicę, żyto, jęczmień i ich przetwory;
- owies nieznanego pochodzenia,
- produkty wysoko przetworzone, słodycze, smakowe serki i jogurty, dodatki takie jak majonezy czy margaryna, wędliny, konserwy i produkty z mielonego mięsa;
- niektóre suszone owoce;
- niektóre kawy rozpuszczalne;
- produkty instant.
Aby unikać produktów zawierających gluten należy dokładnie zapoznawać się ze składem nawet takich produktów, które pozornie glutenu nie powinny zwierać (na przykład wędlin czy jogurtów). Warto także szukać pożywienia oznaczonego symbolem przekreślonego kłosa, przeznaczonych dla osób z nietolerancją glutenu.
Jeżeli cierpisz z powodu dolegliwości układu pokarmowego o trudnych do zdefiniowania przyczynach lub na niedobory żywieniowe, warto udać się do lekarza pierwszego kontaktu. On zlecić może Ci badania w kierunku choroby trzewnej. Wszystkie badania laboratoryjne wykonasz w Diagnostyce.
Bibliografia:
- Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej, Celiakia – Przewodnik dla pacjenta, NFZ
- https://celiakia.pl/celiakia/diagnoza/
- Hanna Giezowska, Dariusz Giezowski, Choroba trzewna – patogeneza, diagnostyka, leczenie i możliwości działań profilaktycznych, Probl Hig Epidemiol 2014, 95 (4): 823-826
- https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/jelitocienkie/54362,celiakia
- https://diag.pl/pacjent/jak-rozpoznac-celiakie/
Anemia: przyczyny, objawy i diagnostyka Poprzedni wpis 