Badanie poziomu witaminy D – normy wyników, objawy nadmiaru i niedoboru oraz zalecenia suplementacji

Badanie witaminy D jest kluczowe dla uniknięcia szkodliwych dla zdrowia jej niedoborów i nadmiarów, przy czym te pierwsze obserwowane są znacznie częściej. W badaniu ocenia się metabolit witaminy D 25(OH), który doskonale odzwierciedla ilość tego związku w organizmie. Dowiedz się, na czym polega badanie witaminy D i czy trzeba się do niego przygotować.

Witamina D, obok witamin A, E i K, należy do grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Odkrył ją w 1919 r. Mellanbe. Dostarczana jest do organizmu z produktami żywnościowymi lub przez syntezę skórną, a w razie potrzeby w suplementach diety. Badanie witaminy D jest szybkie i bezbolesne – materiałem do badania jest próbka krwi. Sprawdź, jakie są normy witaminy D we krwi i kto powinien kontrolować jej poziom.

Witamina D – rola w organizmie 

Witamina D to grupa rozpuszczalnych w tłuszczach steroidowych organicznych związków chemicznych. Dla prawidłowego funkcjonowania organizmu największe znaczenie mają:

• witamina D2 (ergokalcyferol) – występuje w roślinach i drożdżach,
• witamina D3 (cholekalcyferol) – występuje w produktach pochodzenia zwierzęcego.

Witamina D odgrywa liczne role w organizmie, jednak najbardziej znana jest z regulowania gospodarki wapniowo-fosforanowej, czyli stężenia wapnia i fosforu we krwi, oddziaływania na kości, skórę oraz układ odpornościowy i układ krążenia.

Skąd czerpać witaminę D?

Wymienia się dwa główne źródła witaminy D. Po pierwsze związek ten dostarczany jest do organizmu razem z pokarmem. Dobrym źródłem witaminy D są tłuste ryby (m.in. węgorz, śledź, dorsz, łosoś), jaja, mleko i produkty mleczne oraz mięso. Po drugie witaminę D dostarczasz sobie, korzystając z kąpieli słonecznych. W warunkach klimatycznych Polski dla syntezy skórnej witaminy D konieczne jest 15–20 minut ekspozycji na promieniowanie słoneczne, w godzinach 10–15, bez korzystania z filtrów ochronnych oraz przynajmniej 18% odkrytej powierzchni ciała. Jednakże istnieją liczne czynniki, które zaburzają prawidłową syntezę skórną tego związku. Wśród nich wymienia się przede wszystkim: zachmurzenie oraz zaawansowany wiek i nadwrażliwość na słońce.

Jak wygląda badanie witaminy D3?

Poziom witaminy D ocenia się na zlecenie lekarza. Oznaczenie wykonywane jest na podstawie analizy krwi pobranej z reguły z żyły łokciowej. Nie musisz się w żaden sposób przygotowywać do tych badań. Nie ma znaczenia, o jakiej porze krew zostanie pobrana i nie musisz być na czczo. Wyniki dostępne są zazwyczaj w ciągu 1–5 dni roboczych, w zależności od obłożenia pracy danej placówki. Wskaźnikiem zaopatrzenia organizmu w witaminę D jest stężenie 25-hydroksywitaminy D w surowicy (25-OHD). W badaniu oznacza się nieaktywną biologicznie formę witaminy D, ponieważ poziom 1,25-(OH)2 D może być w normie nawet przy niedoborach witaminy w organizmie. 

Ile wynosi norma witaminy D3?

Oto jak przedstawiają się wartości stężenia witaminy D:

• toksyczne – ponad 151 ng/ml,
• nadmiar – 71–150 ng/ml,
• górna granica normy – 51–70 ng/ml,
• optymalny – 31–50 ng/ml – prawidłowy poziom witaminy D3,
• poniżej normy – 21–30 ng/ml,
• umiarkowany niedobór – 11–20 ng/ml,
• ciężki niedobór – poniżej 10 ng/ml.

Badania epidemiologiczne wykazują, że większość dorosłej populacji nie osiąga pożądanego stężenia witaminy D w organizmie. Jego nadmiar informuje o zatruciu tym związkiem. Z kolei przy stężeniach poniżej normy można podejrzewać m.in. nieadekwatne spożycie witaminy D, zaburzenia wchłaniania, niewystarczającą ekspozycję na światło słoneczne, schorzenia wątroby, zwiększenie metabolizmu witaminy przez leki i zespół nerczycowy. Pamiętaj, aby wynik badania poziomu witaminy D skonsultować z lekarzem.

Kto powinien wykonać badanie witaminy D3?

Badanie witaminy D pozwala dokładnie określić poziom tego związku w organizmie, co jest istotne w diagnostyce i leczeniu osteomalacji (choroby polegającej na niedostatecznym wysyceniu kości wapniem, przez co stają się mniej wytrzymałe), osteoporozy (choroby charakteryzującej się postępującym ubytkiem masy kostnej), krzywicy (choroby dotyczącej głównie dzieci, polegającej na zmniejszeniu mineralizacji kości, a w efekcie deformacjach kostnych). 

Badanie wit. D jest konieczne do planowania i kontroli suplementacji (przeprowadza się je z reguły 3 miesiące po rozpoczęciu terapii i co pół roku po uzyskaniu optymalnego stężenia), a także przy zaburzeniach wchłaniania, obniżeniu masy mięśniowej i kostnej, zespole nerczycowym, chorobach wątroby, immunosupresji i zażywaniu niektórych leków (np. glikokortykosteroidów, leków przeciwpadaczkowych).

Badanie witaminy D3 wykonywać powinny również osoby z grupy wzmożonego ryzyka jej niedoboru, czyli:

• ciężarne kobiety, 
• małe dzieci,
• seniorzy,
• osoby z ograniczoną ekspozycją na światło słoneczne,
• osoby z dietą ubogą w produkty zawierające witaminę D,
• osoby z chorobami układu pokarmowego.

Przyczyny i objawy niedoboru oraz nadmiaru witaminy D

Objawy niedoboru witaminy D to przede wszystkim gorsza kondycja skóry i obniżona odporność. Niedobory witaminy D przyczyniają się do zaburzeń w układzie kostnym. Mogą podnosić ryzyko rozwoju wielu innych chorób, m.in. cukrzycy typu 1, chorób autoimmunologicznych (stwardnienie rozsiane, reumatoidalne zapalenie stawów, układowy toczeń rumieniowaty), nowotworów (piersi, prostaty, jelita grubego), chorób sercowo-naczyniowych i zespołu metabolicznego. Stąd tak ważny jest właściwy poziom witaminy D.

Nadmiar witaminy D powoduje osłabienie mięśni, nudności, wymioty, ból stawów i spadek apetytu. Sprzyja hiperkalcemii (stężenie wapnia we krwi powyżej prawidłowego poziomu). Stan ten predysponuje do zwapnienia miękkich narządów i tkanek oraz opóźnień w rozwoju psychomotorycznym. Jednak nadmiar witaminy D występuje rzadko.

Niedobór witaminy D – suplementacja 

Wówczas gdy wspomniane źródła nie są w stanie pokryć dziennego poziomu witaminy D, konieczna okazać się może jej suplementacja. Na podstawie badania poziomu witaminy D lekarz ustala wskazaną dawkę suplementu. Eksperci z Polskiego Towarzystwa Endokrynologii i Diabetologii Dziecięcej, przy wsparciu innych towarzystw naukowych i krajowych konsultantów, opracowali zalecenia suplementacji witaminy D w Polsce:

• noworodki urodzone w terminie i niemowlęta: 0–6 miesięcy – 400 IU, 6–12 miesięcy – 400–600 IU;
• noworodki urodzone przedwcześnie: w 32 tygodniu ciąży lub wcześniej – rozpoczęcie suplementacji w dawce 800 IU, noworodki urodzone w 33–36 tygodniu ciąży – 400–800 IU, po osiągnięciu wieku korygowanego – suplementacja jak u niemowląt urodzonych o czasie;
• dzieci (1–10  lat): u zdrowych dzieci suplementacja nie jest konieczna, choć nadal zalecana i bezpieczna, o ile mają zapewnione warunki do skórnej syntezy witaminy D; w przypadku niespełnienia wytycznych nasłonecznienia zaleca się suplementację 600–1000 IU, w zależności od masy ciała i spożycia witaminy D w diecie;
• młodzież (11–18 lat) i dorośli (19–65 lat): u zdrowej młodzieży i dorosłych suplementacja nie jest konieczna, choć nadal zalecana i bezpieczna, o ile są zapewnione warunki do skórnej syntezy witaminy D; w przypadku niespełnienia wytycznych nasłonecznienia zaleca się suplementację 800–2000 IU, w zależności od masy ciała i spożycia witaminy D w diecie;
• seniorzy (65–75 lat): ze względu na zmniejszoną skuteczność syntezy skórnej suplementacja witaminy D w dawce 800–2000 IU na dobę, w zależności od masy ciała i spożycia witaminy D w diecie;
• najstarsi seniorzy (powyżej 75 lat): ze względu na zmniejszoną skuteczność syntezy skórnej, potencjalne zaburzenia wchłaniania i zmieniony metabolizm witaminy D zaleca się suplementację 2000–4000 IU na dobę, w zależności od masy ciała i spożycia witaminy D w diecie;
• podczas ciąży oraz w okresie jej planowania zaleca się dzienne przyjmowanie 2000 IU witaminy D3, a w przypadku kobiet z ryzykiem jej niedoboru rozważyć można dawki do 4000 IU;
• w ciężkich niedoborach witaminy D (poniżej 10 ng/ml) zalecane jest stosowanie dawek leczniczych przez 3 miesiące: u niemowląt – 1000 IU na dobę, u dzieci w wieku 1–10 lat – 2000–4000 IU na dobę, u osób powyżej 10 lat – do 4000 IU na dobę.

Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia

1. M. Krełowska-Kułas, Szkodliwy wpływ niedoboru lub nadmiaru witamin na organizm człowieka, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie” 2008, nr 781, s. 33-45.
2. S. Konturek, Fizjologia człowieka: podręcznik dla studentów medycyny, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2010.
3. D. Maciejewska, Niedobory witaminy D3 u dzieci i dorosłych – jak diagnozować i leczyć?, „Lekarz POZ” 2020, nr 1, s. 83-87.
4. Niedobór witaminy D. Jak go rozpoznać i mu zapobiegać? Online: https://diag.pl/pacjent/bez-kategorii/tesknota-sloncem-czyli-niedobory-witaminy-d-im-przeciwdzialac/ (dostęp: 04.04.2022).
5. M. Nogala-Kałucka, M. Gawęcki, Rola witamin i skutki ich niedoboru lub nadmiaru w organizmie człowieka. Witaminy, Wydawnictwo AR, Poznań 2002.
6. A. Rusińska, P. Płudowski i wsp., Vitamin D Supplementation Guidelines for General Population and Groups at Risk of Vitamin D Deficiency in Poland—Recommendations of the Polish Society of Pediatric Endocrinology and Diabetes and the Expert Panel With Participation of National Specialist Consultants and Representatives of Scientific Societies—2018 Update, „Frontiers in Endocrinology”  2018, nr 9, s. 246.

Oceń artykuł