Kamica nerkowa to choroba charakteryzująca się występowaniem w układzie moczowym złogów utworzonych z substancji chemicznych obecnych w moczu. Występuje stosunkowo często w społeczeństwie. Szacuje się, że objawów kamicy nerkowej co najmniej raz doświadczyło 5% kobiet i 10% mężczyzn.
Kamica nerkowa może mieć charakter przewlekły i nawrotowy, co oznacza, że kamienie nerkowe przez wiele lat powodują przykre dolegliwości. Sprawdź, w jaki sposób dochodzi do powstania kamicy nerkowej. Dowiedz się, jakie są objawy kamicy nerkowej i na podstawie jakich badań lekarz stawia rozpoznanie.
Co to jest kamica nerkowa?
Kamica nerkowa polega na tworzeniu się tzw. kamieni w nerkach. Do powstania złogów dochodzi w wyniku wytrącania się związków chemicznych, które są obecne w moczu fizjologicznie lub patologicznie. Jeżeli jest ich za dużo i nie dochodzi do ich całkowitego rozpuszczenia, wówczas tworzą się kryształki, które stopniowo rosną i przemieniają się w złogi. Kamica nerkowa rozwinąć się może u ludzi w każdym wieku, jednak najczęściej stwierdzana jest w populacji osób w wieku 30–50 lat. Częściej dotyczy mężczyzn niż kobiet.
Wśród najczęściej występujących rodzajów złogów moczowych wymienia się złogi mieszane (ze szczawianu wapnia i fosforanu wapnia), które stanowią ponad 40% przypadków. Około 35% to złogi ze szczawianu wapnia. Inne rzadziej występujące złogi to:
- moczanowe (głównym składnikiem jest kwas moczowy),
- cystynowe,
- struwitowe.
Jakie są przyczyny powstania kamicy nerkowej?
Do powstania kamicy nerkowej doprowadzić może szereg rozmaitych czynników. Specjaliści dokonali ich podziału na:
- czynniki wewnętrzne, do których należą zwłaszcza:
- wiek,
- płeć,
- czynniki genetyczne (obciążony wywiad rodzinny w kierunku kamicy układu moczowego; szacuje się, że średnio ¼ osób z kamicą nerkową ma w rodzinie przypadki tej choroby),
- uwarunkowania anatomiczne, sprzyjające zastojom w układzie moczowym (np. z powodu przerostu gruczołu krokowego),
- czynniki środowiskowe – inaczej nazywane czynnikami zewnętrznymi, do których należą zwłaszcza:
- ciepły klimat,
- bogatobiałkowa dieta (obniża poziom cytrynianów w moczu i zakwasza go),
- za mała ilość spożytych płynów (< 1200 ml dziennie),
- spożywanie wysokozmineralizowanej wody.
Duży wpływ na tworzenie się złogów w nerkach mają choroby metaboliczne i zaburzenia gospodarki elektrolitowej, takie jak:
- hiperkalciuria – wzmożone usuwanie wapnia z moczem – do której doprowadzić mogą m.in.: zbyt intensywne wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego, nieprawidłowości zwrotnego wchłaniania wapnia w kanalikach nerkowych, nadmierna mobilizacja wapnia z kości, co obserwuje się w nadczynności przytarczyc i tarczycy;
- hiperurykozuria – wzmożone usuwanie kwasu moczowego z moczem – do której doprowadzić mogą m.in.: niskie pH i duże zagęszczenie moczu, za duża podaż puryn w diecie, nasilony metabolizm komórkowy, co obserwuje się w rozrostach nowotworowych, wzmożone wytwarzanie związków purynowych jak w przebiegu dny moczanowej;
- hiperoksaluria – wzmożone usuwanie szczawianów z moczem – do której doprowadzić mogą m.in.: za duża podaż szczawianów w diecie, wrodzony defekt metabolizmu aminokwasów, nadmierne wchłanianie szczawianów z przewodu pokarmowego, co obserwuje się w chorobie Leśniowskiego-Crohna, po resekcji jelita cienkiego;
- cystynuria – wzmożone wydalanie cystyny z moczem – do czego prowadzi zaburzenie genetyczne.
Jakie są objawy kamicy nerkowej?
Kamica nerkowa na początkowym etapie zaawansowania może nie dawać objawów lub towarzyszące jej dolegliwości nie są silne. Chorzy mogą zgłaszać okresowo nawracające, nietypowe, tępe bóle okolicy lędźwiowej lub jamy brzusznej. Zdarza się, że małych rozmiarów kamienie zostają usunięte samoistnie podczas oddawania moczu.
Wśród możliwych objawów kamicy nerkowej wymienia się:
- krwiomocz,
- objawy dyzuryczne,
- nudności, wymioty,
- dyskomfort w jamie brzusznej,
- podwyższoną temperaturę ciała,
- czasami niestrawność, czyli objawy dyspeptyczne,
- osłabienie,
- uczucie rozbicia.
Niekiedy pierwszym sygnałem kamicy nerkowej jest pojawienie się objawów kolki nerkowej. To nagły, bardzo silny, przerywany ból w okolicy lędźwiowej, czasami promieniujący do krocza. Dolegliwości bólowe nie są zależne od pozycji ciała. Ryzyko wystąpienia kolki nerkowej u pacjentów z rozpoznaną kamicą nerkową wynosi około 15% w ciągu 3 lat od pierwszego ataku i blisko 50% w okresie 10 lat od pierwszego ataku. Pojawieniu się objawów kolki nerkowej towarzyszyć mogą: zaburzenia w odpływie moczu, poszerzenie układu kielichowo-miedniczkowego oraz mikrourazy moczowodu (miejscowe niedokrwienia).
Rozpoznanie i leczenie kamicy nerkowej
Osoby z objawami ze strony układu moczowego powinny się zgłosić na konsultację do urologa. Rozpoznanie kamicy nerkowej opiera się w pierwszej kolejności na badaniu podmiotowym i przedmiotowym oraz na podstawowych badaniach laboratoryjnych, takich jak: morfologia, badanie biochemiczne: mocznik, kreatynina, elektrolity, oznaczenie stężenia soli wapnia, rozmaz krwi, badanie ogólne moczu. Lekarz kieruje pacjenta na badania obrazowe, początkowo na przeglądowe RTG jamy brzusznej, które pozwala na ocenę wielkości i lokalizacji złogów uwapnionych oraz cystynowych (tzw. cieniujących); złogi z kwasu moczowego są z reguły niewidoczne na zdjęciu przeglądowym. Następnie pacjent kierowany jest na USG jamy brzusznej, które pozwala na dokładną ocenę położenia i wielkości złogów, określenie poszerzenia układu kielichowo-miedniczkowego i moczowodu nad złogiem, ocenę budowy nerki z uwzględnieniem grubości jej miąższu. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości bywa wykonywana jest urografia. To badanie radiologiczne, pozwalające na uwidocznienie nerek i dróg moczowych oraz na ocenę czynności nerek. W razie niepewności diagnostycznej zlecana jest tomografia komputerowa jamy brzusznej i miednicy małej oraz scyntygrafia dynamiczna nerek.
Kamienie nerkowe są często wydalane samoistnie. Niewielka część przypadków wymaga leczenia zabiegowego. W postępowaniu zachowawczym ważny jest aktywny tryb życia, nawadnianie się i farmakoterapia – leki przeciwbólowe, dodatkowo w kamieniach z kwasu moczowego i cystynowych stosowane są allopurynol i cytryniany. Leczenie zabiegowe podejmowane jest w przypadku dużych kamieni i braku efektów leczenia zachowawczego. Wśród wskazań do postępowania zabiegowego wymienia się zwłaszcza: zablokowany odpływ z nerki, nawrotowe zakażenia dróg moczowych, przewlekły ból, ryzyko niewydolności nerek. Zastosowanie mają głównie zabiegi małoinwazyjne, w tym np.: ureterorenoskopia (URS), litotrypsja falami uderzeniowymi generowanymi pozaustrojowo (ESWL), przezskórna nefrolitotrypsja (PCNL). Rzadkością są tradycyjne zabiegi operacyjne.
Szczególnego postępowania wymagają pacjenci z objawami kolki nerkowej. Prowadzone jest u nich leczenie przeciwbólowe, rozkurczowe (np. papaweryną, drotaweryną, butylobromekiem hioscyny), wspomagające (np. α1-adrenolitykami, lekami przeciwwymiotnymi), nawodnienie doustne lub dożylne. Hospitalizacji wymagają chorzy z objawami kolki nerkowej i zastojem moczu z towarzyszącymi objawami ogólnymi, chorzy w obliczu braku efektów leczenia ambulatoryjnego, chorzy z napadem kolki nerkowej, którzy mają tylko jedną sprawną nerkę, chorzy z bezmoczem czy z ostrą niewydolnością nerek.
Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska
Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- J. Duława, Czynniki rozwoju kamicy nerkowej, „Forum Nefrologiczne” 2009, t. 2, nr 3, s. 184–188.
- T. Mutrynowski, C. Torz, P. Dzigowski i wsp., Kamica układu moczowego, „Medycyna po Dyplomie” 2011, t. 20, nr 8, s. 91–94.
- A. Szmigielska, P. Skrzypczyk, M. Pańczyk-Tomaszewska, Epidemiologia i rodzaje kamicy układu moczowego, „Pediatria i Medycyna Rodzinna” 2019, t. 15, nr 1, s. 22–25.
Nieprzyjemny zapach z pochwy – co go może powodować? Poprzedni wpis 