Jak objawia się nadmiar żelaza w organizmie? - Badania Krwi
5 lipca 2022

Nadmiar żelaza w organizmie – przyczyny, objawy, normy

Artykuł napisany przez: Redakcja Diagnostyka

Nadmiar żelaza nie występuje tak często jak jego niedobór, ale także stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia. Zaburzenie to często wynika z hemochromatozy pierwotnej lub wtórnej. Ta pierwsza sprawia, że pierwiastek w zbyt dużej ilości wchłaniany jest przez układ pokarmowy. Druga z kolei na ogół spowodowana jest przez błędy dietetyczne lub jest wynikiem rozpadu krwinek czerwonych.

Żelazo w organizmie – normy

Zdrowa ilość żelaza w organizmie różni się w zależności od wieku oraz płci. Normy te wyglądają następująco:

  • kobiety – 55–180 µg/dl,
  • mężczyźni – 70–200 µg/dl,
  • niemowlęta do 6. miesiąca życia – 35–155 µg/dl,
  • dzieci od 6. miesiąca do 15. roku życia – 45–185 µg/dl,
  • dziewczynki powyżej 15 lat – 40–145 µg/dl,
  • chłopcy powyżej 15 lat – 55–160 µg/dl.

Dodatkowo warto pamiętać, że na niektórych etapach życia zapotrzebowanie na żelazo jest większe. Mowa w tym przypadku szczególnie o kobietach w ciąży.

Nadmiar żelaza w organizmie – przyczyny

Główną przyczyną nadmiaru żelaza u osoby zdrowej są błędy dietetyczne. Do tego stanu może doprowadzić przede wszystkim dieta bogata w czerwone mięso. Zawiera ono bowiem bardzo duże ilości żelaza hemowego, które jest najbardziej przyswajalnym typem tego pierwiastka. 

Przyswajalność żelaza hemowego szacuje się na około 15–35%, z kolei biodostępność żelaza niehemowego oscyluje w okolicach 2–20%. Różnica jest bardzo znacząca. Źródła żelaza niehemowego to przede wszystkim produkty roślinne, dlatego tak łatwo o deficyt u wegetarian. Jeżeli chodzi o żelazo hemowe, to warto pamiętać, że jego źródłem jest nie tylko mięso, lecz również np. żółtko jaja kurzego.

Przyczyną chorobową nadmiaru żelaza może być przede wszystkim wspomniana wcześniej hemochromatoza. Jej typ pierwotny jest dziedziczny. Do przekazania choroby potrzebne są dwie nieprawidłowe kopie genu, przy czym jego nosicielem jest co dziesiąta osoba rasy białej.

Hemochromatoza pierwotna prowadzi do nadmiernego wchłaniania żelaza w jelitach i odkładania się go w narządach miąższowych. Z kolei hemochromatoza wtórna może wynikać z choroby wątroby, zbyt dużej ilości przetaczanej krwi czy też nieprawidłowej suplementacji.

Nadmiar żelaza w organizmie – objawy

Pomimo tego, że hemochromatoza może być dziedziczna, czyli pacjenci nabywają ją jeszcze przed narodzinami, jej objawy pojawiają się znacznie później – najczęściej dopiero po 20 roku życia. Między 20 a 40 rokiem życia chory zaczyna dostrzegać pierwsze, niezbyt charakterystyczne objawy. Stężenie żelaza w tkankach zaczyna znacznie wzrastać. Jeżeli choroba nie zostanie odkryta na tym etapie, po 40. roku życia rozwija się jej pełne, objawowe stadium.

W celu diagnozy do lekarza zgłasza się zwykle mężczyzna w średnim wieku, bowiem choroba ta znacznie częściej atakuje właśnie panów. Doskwiera mu chroniczne zmęczenie, brak energii do działania, powracające uczucie znużenia, utrata wagi, zmniejszenie libido oraz ból stawów. Dodatkowo część objawów zależna jest od płci. U kobiet mogą wystąpić zaburzenia miesiączkowania oraz wcześniejsza menopauza. Z kolei mężczyzn nierzadko dotyka impotencja. Na tym etapie rozwoju choroby można ją już wykryć dzięki badaniu żelaza oraz biochemicznej diagnostyce enzymów wątrobowych.

U niektórych chorych widoczne są również symptomy skórne. Mowa tu przede wszystkim o zmianie koloru cery na bardziej metaliczny oraz pojawieniu się przebarwień. Oprócz tego może wystąpić również zanik owłosienia twarzy, pach czy okolic intymnych.

Skutki nadmiaru żelaza w organizmie

Niestety z nadmiaru żelaza mogą wynikać kolejne choroby przewlekłe. Około 13–23% osób z hemochromatozą zaczyna chorować na cukrzycę. Z kolei aż 33% pacjentów z marskością wątroby, która również może być powiązana z nadmiarem żelazem, choruje na nowotwór wątrobowokomórkowy.

Szybkie podjęcie leczenia jest niezmiernie ważne, szczególnie przy hemochromatozie pierwotnej. Jeżeli jej pełnoobjawowe stadium nie zacznie być hamowane odpowiednią terapią, ryzyko zgonu w ciągu najbliższych lat będzie wynosić około 60%. Do śmierci dochodzi najczęściej w wyniku uszkodzenia wątroby lub mięśnia sercowego. 

Nadmiar żelaza w organizmie – leczenie

W przypadku nadmiaru żelaza, który wynika z diety, zaleca się głównie zmianę nawyków żywieniowych. Należy unikać przede wszystkim źródeł żelaza hemowego oraz suplementów, w których skład wchodzi ten pierwiastek. Dodatkowym sposobem, który może pomóc ograniczyć wchłanianie żelaza w czasie posiłków, jest picie czarnej herbaty.

Główną metodą stosowaną w leczeniu hemochromatozy jest usunięcie z organizmu pierwiastka za pomocą upustów krwi. Co ważne, proces ten odbywa się wyłącznie w placówkach medycznych, nie ma możliwości wykonywania go samodzielnie. Upusty odbywają się 1–2 razy w ciągu jednego tygodnia. W tym czasie upuszcza się pacjentowi 500 ml pełnej krwi. Proces ten musi być regularnie powtarzany, najczęściej w ciągu roku lub dwóch lat.

 

Autor: Klaudia Gaicka

Bibliografia

  1. K. Derc, M. Grzymisławski, G. Skarupa-Szabłowska, Hemochromatoza pierwotna, Poznań 2001.
  2. K. Korzeniowska, A. Cieślewicz, A. Jabłecka, Zaburzenia gospodarki żelaza – Część 1. Hemochromatoza, Poznań 2012.
  3. K. Sikorska, K. P. Bielawski, T. Romanowski, Hemochromatoza dziedziczna – najczęstsza choroba genetyczna człowieka, Gdańsk 2006.

 


O Autorze