Cukrzyca ciążowa jest zaburzeniem przemiany węglowodanów skutkującym podwyższeniem poziomu glukozy we krwi wykrytym po raz pierwszy w ciąży. Może rozwinąć się u każdej kobiety. Nieleczona może prowadzić do szeregu zaburzeń zarówno u dziecka, jak i u matki. O tym, czym dokładnie jest cukrzyca ciężarnych, jakie są czynniki ryzyka zwiększające prawdopodobieństwo zachorowania, w jaki sposób wykryć cukrzycę ciążową i jak ją leczyć, przeczytasz w poniższym artykule.
Czym jest cukrzyca ciążowa?
Cukrzyca ciążowa jest, zgodnie z definicją, zaburzeniem gospodarki węglowodanowej powodującym wzrost poziomu glukozy we krwi wykrytym po raz pierwszy w ciąży. Typowa cukrzyca ciężarnych zwykle rozpoczyna się w 5. lub 6. tygodniu ciąży, a mija wraz z urodzeniem dziecka. Nie znaczy to jednak, że jest to schorzenie błahe, niewymagające leczenia. Jest to choroba mająca wpływ zarówno na płód, jak i na matkę.
W rozwoju cukrzycy ciężarnych kluczowe są zmiany hormonalne zachodzące w organizmie kobiety. Jej komórki stają się bardziej oporne na insulinę (hormon produkowany przez trzustkę, odpowiadający za przemianę glukozy), przez co zwiększa się zapotrzebowanie na ten hormon. U większości przyszłych matek stan ten nie powoduje rozwoju choroby – trzustka po prostu zwiększa produkcję hormonu. Zdarza się jednak, że wytwarzanie insuliny jest niewystarczające i dochodzi do utrzymywania się wysokiego poziomu glukozy we krwi. Rozwija się więc cukrzyca ciężarnych.
Jaki wpływ ma cukrzyca na ciążę i poród?
Nieleczona cukrzyca, niezależnie od tego, czy pojawiła się dopiero w ciąży czy pacjentka chorowała na nią wcześniej, zwiększa ryzyko poronienia. Dziecko narażone na wysokie stężenie glukozy może cierpieć na makrosomię (zbyt duża masa ciała w stosunku do wieku ciążowego). Zwiększa się też ryzyko innych chorób w późniejszym życiu dziecka. Są nimi nadwaga, otyłość, nadciśnienie, insulinooporność i zespół metaboliczny.
Nieleczona cukrzyca ciążowa może wywołać:
- obrzęki,
- wielowodzie,
- zatrucie ciążowe,
- zakażenia układu moczowego,
- zapalenia nerek.
Poród drogami natury dziecka z makrosomią może być niebezpieczny dla kobiety i dla płodu. Może wtedy wystąpić uszkodzenie kanału rodnego, rozejście się spojenia łonowego oraz zakażenie połogowe.
W trakcie porodu naturalnego może dojść do licznych urazów u dziecka. Wśród nich wymienić można:
- zwichnięcie barku,
- złamanie kości ramiennej,
- złamanie mostka.
Jakie są czynniki ryzyka cukrzycy ciążowej?
Cukrzyca ciążowa może dotyczyć każdej kobiety, istnieją jednak pewne czynniki ryzyka zwiększające prawdopodobieństwo jej wystąpienia. Wśród nich wymienić można:
- nadciśnienie tętnicze występujące przed ciążą,
- nadwagę i otyłość,
- cukrzycę ciążową w poprzednich ciążach,
- wystąpienie w przeszłości przedwczesnego porodu z niewiadomej przyczyny,
- zespół policystycznych jajników,
- występowanie cukrzycy typu 2 w bliskiej rodzinie kobiety,
- wiek powyżej 35 lat,
- urodzenie więcej niż dwoje dzieci,
- urodzenie dziecka z wadą rozwojową,
- urodzenie dziecka o wadze przekraczającej 4 kg,
- wywiad występowania zgonów wewnątrzmacicznych.
Jak zdiagnozować cukrzycę ciążową?
Cukrzyca ciążowa zwykle nie daje żadnych niepokojących objawów, dlatego w celu jej rozpoznania należy wykonywać regularne badania poziomu glukozy we krwi. Kobiety, u których występują czynniki ryzyka opisane powyżej, powinny już na pierwszej wizycie u ginekologa, na której stwierdzono ciążę, dostać skierowanie na wykonanie badań poziomu cukru. Jest ono znane pod nazwą krzywa cukrowa, czyli doustny test obciążenia glukozą. Polega on na pobraniu krwi żylnej na czczo oraz po 2 godzinach od wypicia 75 g glukozy.
Bardzo ważne jest przestrzeganie kilku zasad.
- Testu nie należy wykonywać w trakcie przeziębienia i gorączki.
- Przed wykonaniem testu trzeba odżywiać się normalnie. Wynik uzyskany podczas stosowania diety jest niewiarygodny.
- Pierwsze pobranie krwi powinno nastąpić po 8 godzinach od zjedzenia ostatniego posiłku.
- Należy wypić 75 g glukozy rozpuszczonej w 300 ml wody bez innych dodatków w ciągu 5 minut.
- Przez 2 godziny trzeba czekać na kolejne pobranie krwi. W tym czasie należy stronić od jakiejkolwiek aktywności fizycznej. Powoduje ona zaburzenie wyników badań.
- Podczas tych 2 godzin nie wolno nic jeść, pić ani palić papierosów.
Wynik świadczący o cukrzycy to stężenie glukozy na czczo powyżej 7 mmol/l, a po 2 godzinach od jej podania powyżej 11,1 mmol/l.
Jakie są powikłania nieleczonej cukrzycy ciążowej?
Nieleczona cukrzyca ciążowa zwiększa ryzyko urodzenia dziecka o zbyt dużej masie ciała. Jeżeli na podstawie badania USG lekarz stwierdzi, że płód waży więcej, niż powinien, może zalecić wykonanie cesarskiego cięcia.
Dziecko po porodzie również może mieć wahania poziomu cukru. Szczególnie niebezpieczne dla niemowlaka są niedocukrzenia. W ciąży, kiedy u matki występuje hiperglikemia, glukoza przechodzi do płodu w zwiększonej ilości i jego trzustka wydziela więcej insuliny. Po porodzie organizm dziecka jest przyzwyczajony do dużego poziomu cukru i wydziela taką samą ilość insuliny, jak w życiu płodowym. Szybciej rozkłada wtedy glukozę, co jest powodem hipoglikemii.
Cukrzyca ciążowa zwiększa ryzyko wystąpienia u dziecka wad rozwojowych, takich jak:
- wady serca,
- wady nerek,
- nieprawidłowości w budowie układu pokarmowego,
- wady układu nerwowego,
- nieprawidłowości w budowie kończyn.
Cukrzyca ciążowa – jak ją leczyć?
Leczenie cukrzycy ciążowej ma za zadanie obniżenie poziomu glukozy we krwi matki. Jako pierwsze zaleca się wprowadzenie diety z ograniczeniem spożywania cukrów prostych połączonej z lekkim wysiłkiem fizycznym. Jeśli ginekolog prowadzący ciążę nie ma przeciwwskazań co do aktywności ruchowej pacjentki, zaleca się jej spacery minimum 3 razy w tygodniu. Aby dobrze skomponować dietę, należy udać się do specjalisty dietetyka lub diabetologa.
Poniżej znajdują się podstawowe zalecenia żywieniowe dla osób ze stwierdzoną cukrzycą ciężarnych.
- Posiłki powinny być ubogie w cukry proste zawarte głównie w słodyczach i napojach gazowanych.
- Wykorzystywane produkty powinny być bogate w błonnik pokarmowy. Jego źródłami są produkty pełnoziarniste, surowe warzywa, owoce, pestki i orzechy.
- Posiłki nie powinny być obfite.
- Posiłki należy spożywać w stałych odstępach czasu, aby nie doprowadzić do niekontrolowanych wahań poziomu cukru.
- Należy unikać tłustych potraw i dużej ilości soli kuchennej.
Jeśli po tygodniu od zmiany nawyków żywieniowych i stylu życia nie uzyska się wyrównania poziomu glukozy we krwi, zaleca się insulinoterapię. Może być ona stosowana w postaci wielokrotnych wstrzyknięć insuliny lub użycia pompy insulinowej. Ilość substancji oraz pory jej podawania dostosowane są do poziomu glukozy we krwi. Nie wolno pomijać dawek leków ani opóźniać ich wstrzykiwania. Może to doprowadzić do niebezpiecznej dla zdrowia matki i dziecka hiperglikemii.
Bardzo ważnym etapem leczenia cukrzycy ciężarnych jest samokontrola poziomu cukru wykonywana za pomocą glukometru. Pomiary stężenia cukru powinny obejmować oznaczanie poziomu glukozy na czczo oraz po godzinie od zjedzenia każdego posiłku.
Autor: Marta Szarawarska
Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- A. Dembińska-Kieć i in., Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej. Podręcznik dla studentów medycyny, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2010, s. 343–345.
- A. Szczeklik, Interna Szczeklika. Mały podręcznik, Medycyna Praktyczna, 2020, s. 930–932.
W jaki sposób można wykryć gruźlicę? Poprzedni wpis 