Hipercholesterolemia – przyczyny i objawy

Hipercholesterolemia to choroba cywilizacyjna, która objawia się zbyt dużym stężeniem cholesterolu we krwi. Niekiedy wynika ona z predyspozycji genetycznych, jednak znacznie częściej jest konsekwencją niezdrowego trybu życia lub towarzyszyć innym chorobom, takim jak cukrzyca czy niedoczynność tarczycy. Złym wynikom badań mogą początkowo nie towarzyszyć żadne objawy, jednak trzeba mieć świadomość, że hipercholesterolemia w zaawansowanym stadium może prowadzić do groźnych powikłań – udaru mózgu lub zawału serca.

„Dobry” i „zły” cholesterol w organizmie człowieka

Cholesterol często kojarzony jest z problemami zdrowotnymi, jednak sam w sobie pełni ważne funkcje w organizmie. Lipid ten odpowiada m.in. za syntezę niektórych hormonów i witamin, a oprócz tego tworzy błony komórkowe. Nauka już dawno temu wyodrębniła dwa rodzaje cholesterolu:

HDL (ang. high-density lipoprotein) – tzw. dobry cholesterol transportuje lipidy do wątroby, gdzie odbywa się ich rozkład. Jednocześnie obniża ich poziom w surowicy krwi;
LDL (ang. low-density lipoprotein) – tzw. zły cholesterol. Jego nadmiar osiada w ścianach tętnic i prowadzi do ich “zapychania”. Jest to prosta droga do miażdżycy, choroby wieńcowej i innych chorób układu sercowo-naczyniowego.

Aby określić ich poziom, warto wykonać lipidogram, czyli badanie krwi umożliwiające ilościową ocenę frakcji cholesterolu i trójglicerydów.

Hipercholesterolemia – co to jest i kogo dotyczy problem?

Hipercholesterolemia to choroba cywilizacyjna, której pierwszym objawem jest podwyższony poziom całkowitego cholesterolu oraz frakcji LDL w surowicy krwi. Problem pojawia się, gdy stężenie cholesterolu całkowitego w surowicy krwi przekracza 190 mg/dl, a frakcja LDL utrzymuje się powyżej 115 mg/dl. U osób obarczonych ryzykiem wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych normy te przedstawiają się bardziej rygorystycznie: całkowity poziom powinien wynosić poniżej 175 mg/dl, natomiast LDL nie powinno przekraczać 100 mg/dl. O dobrym stanie zdrowia świadczy wynik na poziomie odpowiednio około 155 mg/dl i 80 mg/dl.

Szacuje się, że na hipercholesterolemię cierpi ponad połowa osób dorosłych w Polsce, a tylko niecałe 10% chorych zdaje sobie sprawę z zagrożenia i podejmuje odpowiednie leczenie. Statystyki europejskie wcale nie wyglądają lepiej. Choroby sercowo-naczyniowe – a do tej grupy należy hipercholesterolemia – są główną przyczyną przedwczesnych zgonów.

Hipercholesterolemia – przyczyny

Podwyższony poziom cholesterolu we krwi kojarzy się w pierwszej kolejności z niewłaściwymi nawykami żywieniowymi. Jak się jednak okazuje, niezdrowa dieta bogata w tłuszcze to tylko jedna z możliwych przyczyn tej choroby. Hipercholesterolemia może mieć charakter pierwotny lub wtórny, jednak wśród przypadków zachorowań zdecydowanie dominuje ten drugi typ.

Hipercholesterolemia rodzinna

Hipercholesterolemia rodzinna, zwana także hipercholesterolemią pierwotną, ma podłoże genetyczne i przechodzi z pokolenia na pokolenie. Główną przyczyną jest zmutowany gen receptora LDL lub też inna mutacja genowa, która sprawia, że „zły” cholesterol gromadzi się w naczyniach oraz w tkankach organizmu. Ten wariant choroby dotyczy także dzieci i osób młodych, które prawidłowo się odżywiają i prowadzą aktywny tryb życia.

Hipercholesterolemia wtórna

Hipercholesterolemia wtórna występuje znacznie częściej niż pierwotna. Na ogół pojawia się w wyniku niezdrowego trybu życia – rozwojowi choroby sprzyja spożywanie tłustych i zbyt kalorycznych potraw. Nałogowi palacze i osoby nadużywające alkoholu również znajdują się w grupie ryzyka.

Wśród innych przyczyn hipercholesterolemii wtórnej należy wymienić:

choroby współistniejące – hipercholesterolemia bywa objawem innych problemów zdrowotnych. Podwyższony poziom cholesterolu mają często osoby, które zmagają się z chorobami wątroby, cukrzycą, otyłością, reumatoidalnym zapaleniem stawów (RZS), niedoczynnością tarczycy lub innymi chorobami metabolicznymi. Leczenie powinno skupiać się na walce z tymi chorobami;
przyjmowanie niektórych środków farmakologicznych – zbyt wysoki cholesterol bywa wynikiem długotrwałego stosowania progestagenów, kortykosteroidów lub farmaceutyków, np. w trakcie leczenia wirusa HIV.

Hipercholesterolemia – objawy

Hipercholesterolemia może przez długi czas nie wysyłać żadnych objawów poza złymi wynikami badań krwi. W większości przypadków daje o sobie znać, gdy już pojawią się powikłania w postaci np. miażdżycy. Tę przypadłość zdrowotną – szczególnie w postaci pierwotnej – można rozpoznać na podstawie symptomów, takich jak:

niedokrwienie narządów – na ten stan wskazują często bóle kończyn;
bóle w klatce piersiowej;
ból i stany zapalne ścięgien, ze szczególnym uwzględnieniem ścięgna Achillesa;
kępki żółte, czyli złogi cholesterolu, które gromadzą się pod skórą w okolicach kolan, łokci, pośladków czy oczu;
zmiana wyglądu rogówki – wokół tęczówki można zaobserwować białą otoczkę.

U osób z hipercholesterolemią pierwotną choroba rozwija się bardzo szybko, dlatego konieczne jest szybkie rozpoczęcie leczenia.

Jak leczyć hipercholesterolemię?

W przypadku bardzo wysokiego poziomu cholesterolu konieczne jest leczenie farmakologiczne. Jeśli nie doszło do znacznego przekroczenia dopuszczalnych norm, można zastosować terapię bez użycia preparatów leczniczych. Konieczne jest wypracowanie dobrych nawyków, wśród których główną rolę odgrywa prawidłowe odżywianie. Dieta w hipercholesterolemii polega przede wszystkim na eliminowaniu tłustych potraw i spożywaniu dużej ilości warzyw. Do tego warto dodać aktywność fizyczną, która – oprócz obniżenia poziomu cholesterolu we krwi – zmniejsza ryzyko innych chorobób cywilizacyjnych, tj. cukrzycy czy otyłości. Oprócz tego należy wyeliminować używki, czyli zrezygnować z palenia papierosów i nadmiernego picia alkoholu. Pamiętaj, że o dokładnym przebiegu leczenia hipercholesterolemii decyduje lekarz na podstawie wyników badań.

Autor: Marta Drzazga

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian