Różyczka jest łagodną chorobą wywołaną przez wirus rubella. Dotyczy najczęściej małych dzieci i młodych dorosłych. Wprowadzenie obowiązkowego szczepienia przeciwko różyczce do Programu Szczepień Ochronnych znacząco zmniejszyło liczbę zachorowań na to schorzenie. Badanie przeciwciał IgG przeciwko różyczce ma największe znaczenie u kobiet starających się o dziecko lub będących w ciąży.
Wirus różyczki – co to jest?
Wirus różyczki, czyli rubella virus, należy do rodziny Matonaviridae. Jest jednoniciowym wirusem RNA kodującym wytwarzanie 5 białek. Zakodowana w nici RNA glikoproteina E1 odpowiada za wywoływanie reakcji immunologicznej u zakażonego człowieka. Wirus różyczki jest wrażliwy na ciepło (temperaturę powyżej 56°C) i zmiany pH (ginie w pH niższym niż 6,8 i wyższym niż 8,1).
Różyczka – kogo dotyczy zakażenie?
Przed wprowadzeniem szczepienia przeciwko różyczce do Programu Obowiązkowych Szczepień Ochronnych choroba powszechnie występowała w wieku wczesnodziecięcym, ze szczytem zachorowań między 5. a 9. rokiem życia. Aktualnie różyczka jest stwierdzana bardzo rzadko. Czynnikiem ryzyka zachorowania są: brak przebytego szczepienia lub niepełne szczepienie, podróże do rejonów endemicznego występowania zakażeń spowodowanych przez rubella virus i zaburzenia odporności.
Zakażenie wirusem różyczki – przebieg
Człowiek jest jedynym znanym rezerwuarem wirusa różyczki. Do jego transmisji dochodzi drogą kropelkową, w trakcie bezpośredniego kontaktu. Po zakażeniu wirus namnaża się w komórkach nosogardła, a następnie przedostaje się do okolicznych węzłów chłonnych. Około 5–7 dni od początku infekcji patogen trafia do krwioobiegu, skąd wędruje do narządów, a po następnych 2–8 dniach pojawia się wysypka na ciele. Człowiek zakaża przez 8 dni przed wystąpieniem wysypki i 8 dni po jej manifestacji. Zarówno przechorowanie różyczki, jak i przyjęcie pełnego szczepienia pozostawia odporność na całe życie.
Różyczka IgG – kiedy oznaczać?
Badanie przeciwciał w klasie IgG przeciwko wirusowi różyczki ma znaczenie w ocenie odporności na zakażenie, szczególnie w przypadku młodych kobiet w wieku rozrodczym i spodziewających się dziecka. Wzrost miana IgG w kolejnych badaniach świadczy o aktywnym zakażeniu. Obecność IgG jest stwierdzana już po 5–15 dniach od wystąpienia charakterystycznej wysypki i osiąga najwyższy poziom między 15. a 30. dniem.
Dodatni wynik IgG przeciwko różyczce – co oznacza?
Obecność specyficznych przeciwciał klasy IgG skierowanych przeciwko wirusowi różyczki stwierdza się w przypadku:
- aktywnego zakażenia spowodowanego przez rubella virus,
- przebytego zakażenia,
- osób po szczepieniu przeciwko różyczce.
U osoby z objawami zakażenia (wysypką, limfadenopatią, gorączką) i dodatnim wynikiem IgG jednoczesne badanie przeciwciał w klasie IgM umożliwia odróżnienie zakażenia przebytego od aktywnego. Szczególne znaczenie ma ocena obecności przeciwciał w klasie IgG u kobiet ciężarnych.
Różyczka wrodzona – co to jest?
Zakażenie wirusem różyczki kobiety w pierwszym trymestrze ciąży może spowodować zespół różyczki wrodzonej u płodu. Jest to problem wciąż spotykany. Rocznie stwierdza się ponad 100 tysięcy zakażeń płodu na całym świecie. Zespół różyczki wrodzonej jest jednym z niewielu znanych przyczyn wystąpienia autyzmu u dziecka. Część dzieci stanowi źródło infekcji dla innych ludzi, ponieważ patogen jest obecny w wydzielinach nosogardła i w moczu nawet przez ponad rok od urodzenia.
Zakażenie spowodowane przez rubella virus u kobiety będącej w ciąży może być przyczyną poronienia, wewnątrzmacicznej śmierci płodu lub zespołu różyczki wrodzonej. Ryzyko wystąpienia wad wrodzonych jest największe w przypadku zakażenia na wczesnym etapie ciąży, mianowicie:
- zakażenie wirusem różyczki w ciągu pierwszych 12 tygodni ciąży powoduje wady wrodzone u 85% noworodków,
- infekcja u matki między 13. a 16. tygodniem ciąży skutkuje wadami u około połowy dzieci,
- zakażenie w drugiej połowie drugiego trymestru skutkuje infekcją u co czwartego dziecka, ale nie powinno już powodować tak istotnych wad.
Zespół różyczki wrodzonej prowadzi do poważnych wad rozwojowych w organizmie rozwijającego się płodu, które mogą obejmować:
- wrodzone wady serca (przetrwały przewód tętniczy Botalla, obwodowe zwężenie naczyń płucnych i nadciśnienie płucne, wady przegrody międzyprzedsionkowej i międzykomorowej),
- wady narządu wzroku (zaćmę, uszkodzenie siatkówki, zapalenie naczyniówki i siatkówki, mikroftalmię, czyli małoocze),
- uszkodzenie narządu słuchu,
- wady neurologiczne (mikrocefalię – małogłowie, zwapnienia w mózgu, zapalenie opon mózgowych i mózgu, zaburzenia zachowania, niedorozwój umysłowy),
- zmiany skórne (wybroczyny, wysypki),
- nieprawidłowości hematologiczne (anemię hemolityczną, obniżenie liczby płytek krwi),
- niską masę urodzeniową dziecka,
- śródmiąższowe zapalenie płuc,
- powiększenie wątroby i śledziony,
- wady układu kostnego,
- w późniejszym wieku cukrzycę insulinozależną i choroby tarczycy.
Metody zapobiegania różyczce
Wprowadzenie szczepienia MMR zawierającego komponent wirusa różyczki do Programu Obowiązkowych Szczepień Ochronnych znacząco zmniejszyło ryzyko wystąpienia zespołu różyczki wrodzonej w populacji. Należy jednak pamiętać, iż poziom przeciwciał IgG spada wraz z czasem, który upłynął od ostatniej szczepionki. Kobiety planujące ciążę powinny zbadać poziom przeciwciał i w razie potrzeby przyjąć dawkę przypominającą. Należy jednak wiedzieć, iż MMR jest szczepionką żywą i po jej przyjęciu nie należy zachodzić w ciążę przez miesiąc.
Autor: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- Leonor M., Mendez M., Rubella, StatPearls Publishing, 2022, dostęp online: maj 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK559040/.
- Shukla S., Maraqa N., Congenital Rubella, StatPearls Publishing, 2022, dostęp online: maj 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK507879/.
