Testosteron – za co odpowiada w organizmie? Jakie ma normy?

Testosteron jest podstawowym hormonem męskim. Odpowiada nie tylko za funkcje seksualne i siłę mięśni, lecz także za funkcjonowanie mózgu i procesy metaboliczne. Wpływ na poziom testosteronu ma wiele czynników i są to m.in.: dieta, używki, rodzaj treningu, współwystępowanie chorób. Jak objawia się niedobór, a jak nadmiar testosteronu? Jakie są dopuszczalne stężenia i kiedy odstępstwa od normy należy leczyć?

Testosteron – czym jest i jaką ma rolę w organizmie?

Testosteron to hormon należący do grupy androgenów. Jest syntetyzowany w procesie przemian cholesterolu, pochodzącego m.in. z diety. Chociaż jest produkowany przez przedstawicieli obu płci (u kobiet występuje w niewielkiej ilości w jajnikach i odpowiada za funkcje seksualne i procesy metaboliczne), to jest on przede wszystkim podstawowym hormonem męskim. Proces produkcji testosteronu jest złożony i powstaje w odpowiedzi na niski poziom hormonu we krwi. Wówczas podwzgórze wytwarza hormon folikulotropowy, który pobudza przysadkę mózgową do produkcji hormonu luteinizującego, a ten stymuluje produkcję testosteronu. Aż w 95% zachodzi ona w komórkach Leydiga jąder, natomiast pozostała ilość hormonu powstaje w nadnerczach. Testosteron jest tworzony w ilości około 7 mg na dobę. Największe stężenie hormonu przypada na godziny poranne. Dlatego badanie poziomu testosteronu we krwi powinno być wykonane o wczesnych godzinach rannych, na czczo.

Testosteron odgrywa bardzo ważną rolę w organizmie każdego mężczyzny, na wszystkich etapach jego życia. Na etapie życia płodowego wpływa na rozwinięcie cech płciowych. Hormon ten jest niezbędny do rozwoju masy kostnej oraz budowania siły mięśniowej. Testosteron wpływa także na funkcjonowanie mózgu, wspierając pracę narządu w procesach kojarzenia oraz emocji. Stymuluje układ immunologiczny i wpływa na kondycję seksualną poprzez regulowanie poziomu libido i podniesienie potencji. 

Co wpływa na poziom testosteronu?

Poziom testosteronu nie jest stały, a zmienia się wraz z wiekiem. Najwyższe wartości hormonu obserwuje się u młodych, ok. dwudziestoletnich mężczyzn. Szacuje się, że stężenie hormonu spada średnio o 1% rocznie, co skutkuje stopniowym obniżaniem masy mięśniowej, gęstości mineralnej kości. Bardzo duży wpływ na spadek stężenia mają również czynniki współistniejące, m.in.: cukrzyca, zespół metaboliczny, choroby układu krążenia, otyłość, nadciśnienie, wrodzony brak jąder, choroby genetyczne, niedorozwój gonad, choroby nerek, choroby wątroby. 

Obniżenie poziomu testosteronu może być również skutkiem szkodliwego stylu życia, a przede wszystkim nadużywania alkoholu. Używka ta działa toksycznie na komórki Leydiga, w których jest produkowany hormon. Wśród innych czynników związanych z żywieniem, które mają wpływ na obniżenie stężenia hormonu, wskazano na nadmierne spożycie soi. 

Jakie są normy testosteronu?

Normy testosteronu mają różne zapisy. Za prawidłową wartość u mężczyzny uznaje się wartości: 9–34,7 nmol/l lub 260–1000 ng/dl. Natomiast u kobiet norma stężenia hormonu powinna mieścić się w przedziale 0,52–2,43 nmol/l, 15–70 ng/dl. Co ważne, poziom testosteronu u kobiet jest zależny od cyklu miesięcznego. 

Poziom testosteronu a styl życia

Poziom testosteronu nie jest jednakowy dla wszystkich mężczyzn. Wpływ na jego stężenie ma nie tylko wiek, ale przede wszystkim sposób żywienia i podaż składników odżywczych. Duży wpływ zarówno na procesy produkcji, jak i utrzymania prawidłowego stężenia hormonu mają witaminy z grupy B oraz witamina D. W zachowaniu syntezy testosteronu zalecana jest także podaż cynku. Wśród składników odżywczych wpływających na stężenie testosteronu wskazuje się również: polifenole, nienasycone kwasy tłuszczowe, kwas elagowy i ursolowy. Znajdziemy je m.in. w: rybach i owocach morza, oliwie z oliwek. 

Wpływ na poziom testosteronu we krwi ma również trening, a nawet jego rodzaj. Ćwiczenia siłowe, angażujące mięśnie powodują wzrost stężenia hormonu we krwi, zarówno u mężczyzn młodych, jak i starszych.

Niedobór czy nadmiar testosteronu – objawy

Objawy specyficzne niedoboru testosteronu: 

• zmniejszenie libido; 
• zmniejszenie spontanicznych/niekontrolowanych (porannych i nocnych) wzwodów;  
• zmniejszenie masy i siły mięśniowej; 
• uderzenia gorąca i nadmierna potliwość; 
• obniżona gęstość kości i skłonność do złamań lub urazów;
• zmniejszenie objętości jąder. 

Wyróżnia się również niespecyficzne objawy niedoboru testosteronu, m.in. w postaci: 

• spadku energii i motywacji; 
• zaburzenia koncentracji; 
• problemów z pamięcią; 
• rozdrażnienia i skłonności do depresji;
• wzrostu tkanki tłuszczowej, szczególnie w okolicy brzucha; 
• odczuwalnego spadku sprawności fizycznej. 

Niedobór testosteronu może również przebiegać jako objaw lub skutek jednej z chorób, m.in.: cukrzycy typu 2, osteoporozy, niepłodności, zespołu metabolicznego. 

Zbyt wysoki poziom testosteronu może objawiać się: 

• wzrostem agresji; 
• zaburzeniami płodności;
• wzrostem ciśnienia tętniczego; 
• problemami skórnymi; 
• zaburzeniami miesiączkowania u kobiet. 

Przewlekły stan zbyt wysokiego poziomu testosteronu sprzyja chorobom układu sercowo-naczyniowego. 

Niedobór testosteronu – czy wymaga leczenia?

Podane m.in. przez Europejskie Towarzystwo Urologiczne zalecenia dotyczące konieczności podjęcia leczenia w zależności od wartości testosteronu przedstawiają się następująco:

• stężenie w surowicy TT < 8mmol/l lub FT < 180 pmol/l – wymaga wdrożenia leczenia testosteronem zastępczym; 
• stężenie w surowicy TT > 12 mmol/l lub FT > 250 pmol/l – nie wymaga leczenia; 
• stężenie w surowicy TT 8 a 12 mmol/l – można rozważyć leczenie testosteronem zastępczym, jednak w przypadku występowania objawów klinicznych. 

Powyższe wytyczne nie są jednak traktowane jednoznacznie, gdyż zawartość testosteronu jest cechą indywidualną dla każdego mężczyzny i powinna być rozpatrywana w szerokim ujęciu, biorąc pod uwagę tryb życia pacjenta, ogólną kondycję zdrowotną, współwystępowanie innych chorób, wiek. 

Autor: Emilia Kruszewska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia: 

1. M. A. Stachowicz, A. Lebiedzińska, Dieta a testosteron w organizmie sportowca, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna”, 2015, XLVIII(1), s. 88–96;
2. A. Gomuła, M. Rabijewski, Zespół niedoboru testosteronu – rozpoznawanie i leczenie na podstawie norm stężenia testosteronu należnych dla wieku, „Seksuologia Polska”, 2010, 8(1), s. 1–16.

Oceń artykuł