Jaki wynik FSH świadczy o menopauzie? - Badania Krwi
2 kwietnia 2023

FSH – co to za hormon i jak zmienia się jego stężenie w okresie menopauzy?

Artykuł napisany przez: Redakcja Diagnostyka
jaki-wynik-fsh-swiadczy-o-menopauzie-osoba-trzyma-probowke-na-badanie-fsh

Badanie FSH jest jednym z podstawowych oznaczeń, na jakie kieruje się pacjentów w ramach diagnostyki niepłodności, chorób przysadki mózgowej, zaburzeń miesiączkowania i owulacji. Hormon FSH a menopauza to także istotna zależność. Wzrost jego poziomu obserwuje się przy wygasaniu czynności jajników w przebiegu przekwitania. Sprawdź, na czym polega badanie FSH. Dowiedz się, jaki wynik FSH w menopauzie jest normą.

Co to jest FSH? Rola w organizmie

FSH to skrótowe określenie hormonu folikulotropowego, zwanego również folikulotropiną. Związek wydzielany jest przez przedni płat przysadki mózgowej, a proces ten kontrolowany jest przez folikuloliberynę (FSH-RF) – podwzgórzowy czynnik uwalniający – i przez estradiol – jeden z hormonów płciowych. FSH wydzielane jest zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. U panów FSH kontroluje czynność jąder i pobudza spermatogenezę, czyli proces wytwarzania plemników. Nasila również wytwarzanie białka koniecznego do prawidłowego funkcjonowania testosteronu. U kobiet FSH, działając razem z hormonem luteinizującym (LH), pobudza produkcję estrogenów i dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych. Nasila także aktywność enzymu odpowiedzialnego za przekształcanie androgenów do estrogenów. 

Jak wygląda badanie FSH?

Materiałem wykorzystywanym do oceny stężenia FSH jest krew żylna, pobrana zazwyczaj z naczynia ze zgięcia łokciowego. Badanie FSH nie wymaga od pacjenta żadnego przygotowania. Nie ma potrzeby zgłaszać się na nie na czczo. Wyjątkiem jest badanie poziomu FSH wykonywane w pakiecie z oznaczeniem innych parametrów. Przykładowo przy morfologii krwi konieczne jest powstrzymanie się od spożywania posiłków przed pobraniem krwi.

Ważne, aby krew do analizy została pobrana w godzinach porannych. FSH wykazuje bowiem zmienność dobową. Największą wartość osiąga z rana. W przypadku przeprowadzania badania po raz kolejny zaleca się zachowywać zbliżoną porę pobrania krwi jak poprzednio. U kobiet badanie FSH powinno być wykonane w określonym momencie cyklu – najlepiej pomiędzy 2. a 5. dniem, chyba że lekarz zlecający badanie stwierdzi inaczej. Mająca wówczas miejsce faza folikularna charakteryzuje się wyższym stężeniem estrogenu. Na wynik badania FSH rzutować mogą niektóre leki i środki. Zawyżają je m.in.: glikozydy naparstnicy, ketokonazol, klomifen, cymetydyna, erytropoetyna, lewodopa, nikotyna. Obniżać je mogą m.in. kortykosteroidy, doustne środki antykoncepcyjne.

Ważne, aby z wynikami badania FSH zgłosić się na konsultację lekarską. Specjalista oceni je nie tylko pod kątem zakresów referencyjnych, ale i w odniesieniu do innych badań. W ten sposób możliwe będzie stwierdzenie przyczyn ewentualnych odchyleń od normy oraz opracowanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Dlaczego dochodzi do wzrostu FSH przy menopauzie?

Oznaczanie stężenia FSH ma szerokie zastosowanie diagnostyczne – wykorzystywane jest w rozpoznawaniu przyczyn niepłodności, zaburzeń miesiączkowania i dojrzewania, ale i do oceny tzw. rezerwy jajnikowej. Ta ostatnia pozwala na oszacowanie czasu wystąpienia menopauzy

Menopauza to złożony proces wygasania funkcji jajników, pojawiający się u kobiet około 50. roku życia. W wieku rozrodczym estradiol (E2) i progesteron, produkowane w jajniku przez powstające z pęcherzyka ciałko żółte, oddziałują na podwzgórze, wzmacniając efekt hamowania produkcji FSH na drodze sprzężenia zwrotnego. W okresie okołomenopauzalnym dochodzi do szeregu zmian w organizmie kobiety, w tym zwłaszcza hormonalnych, związanych ze spadkiem poziomu estradiolu w konsekwencji upośledzenia pracy jajników. W efekcie tego ma miejsce wzrost poziomu FSH we krwi i tym samym w moczu. Wzrost FSH rozpoczyna się średnio 6 lat przed ostatnią miesiączką (jeszcze przy prawidłowych poziomach LH i E2). Większość badań wskazuje, że stężenie FSH zwiększa się od wczesnego przejścia od menopauzy do okresu po niej, ale subtelne zmiany stężenia mogą być widoczne wcześniej (między późną fazą rozrodczą a wczesnym przejściem menopauzalnym). Tempo zmian w stężeniu FSH może również wskazać czas pozostały do ostatniej miesiączki.

Poza zmianą stężenia FSH przy menopauzie pojawić mogą się m.in. zaburzenia ze strony układu moczowo-płciowego (nietrzymanie moczu, osłabienie popędu płciowego, dyspareunia), kostnego (osteoporoza), krążenia (postępującą chorobę niedokrwienną mięśnia sercowego). Spada wydolność fizyczna organizmu, kobiety stają się bardziej drażliwe, doświadczają uderzeń gorąca, zlewnych potów, zaburzeń snu. Wszystkie uciążliwe dolegliwości menopauzalne mogą obniżać nastrój i jakość życia.

Jaki wynik FSH świadczy o menopauzie?

Poziom FSH u kobiet zależny jest od fazy cyklu miesiączkowego i zmienia się wraz z wiekiem. Oto jak przedstawiają się normy FSH dla poszczególnych grup wiekowych oraz w zależności od płci:

  • dzieci i młodzież:
    • od 1. do 5. roku życia < 0,4 IU/I,
    • dziewczęta przed pierwszą miesiączką – 1–12 IU/I,
    • dojrzewający chłopcy – 1–9,2 IU/I,
  • dorośli mężczyźni – 1,4–12 IU/I,
  • dziewczęta i kobiety miesiączkujące:
    • I faza cyklu (menstruacja) – 3–12 IU/I,
    • II faza cyklu (faza folikularna) < 12 IU/I,
    • III faza cyklu (owulacja) – 20–90 IU/I,
    • IV faza cyklu (faza lutealna) < 10 IU/I,
  • kobiety w ciąży < 0,3 IU/I,
  • kobiety w okresie premenopauzy (w okresie pomiędzy menarche a menopauzą) – stężenie FSH waha się w granicach 10–30 IU/l, mogąc okresowo powracać do wartości prawidłowych (poniżej 10 IU/l). Hormonalnie premenopauza kończy się wtedy, gdy stężenie FSH w surowicy osiągnie poziom 30 IU/l, a E2 spadnie poniżej 30 pg/ml przy współczynniku FSH/LH przekraczającym 1,
  • kobiety podczas menopauzy – 40–250 IU/I, hormonalna menopauza to stężenie FSH w surowicy powyżej 30 j./l i E2 poniżej 30 pg/ml (współczynnik FSH/LH przekracza 1). Najwyższe stężenia FSH i LH obserwuje się 2–3 lata po menopauzie. Gdy produkcja estrogenów spada, ustaje samoistnie miesiączkowanie, rozpoczyna się okres pomenopauzalny, w którym dochodzi do ustalenia równowagi hormonalnej organizmu na nowym poziomie – z niskim stężeniem estrogenów i wysokim stężeniem gonadotropin.

Podwyższony poziom FSH w menopauzie to niejedyna sytuacja, w której obserwuje się stężenie hormonu przekraczające normę. Inne sytuacje, w których stwierdza się wysokie FSH, to m.in.: guzy jajników, choroby tarczycy, choroby nadnerczy, guz przysadki mózgowej.

Apteczne testy menopauzalne

Należy wspomnieć, że na rynku farmaceutycznym pojawiły się testy oceniające poziom FSH, przeznaczone do samodzielnego wykonania w warunkach domowych. Materiałem do badań w tym przypadku jest mocz. Pacjentka powinna wykonać test menopauzalny w odpowiednim momencie, aby jego wyniki były jak najbardziej wiarygodne. W przypadku regularnego miesiączkowania z zaobserwowanymi pierwszymi objawami przekwitania powinno się wykonać test w pierwszym tygodniu cyklu miesięcznego i powtórzyć badanie tydzień później. Z kolei przy nieregularnych cyklach miesiączkowych z zaobserwowanymi pierwszymi objawami przekwitania badanie można przeprowadzić w dowolnym dniu miesiąca i powtórzyć tydzień później.

Badanie FSH w domu polega na: 

  • w przypadku testu strumieniowego – przytrzymaniu końcówki testu w strumieniu moczu przez 10 sekund,
  • w przypadku testu płytkowego – naniesieniu 3–4 kropli moczu na okienko próbki (T) na płytce.

Wyniki powinno się odczytać po 3 minutach, ale nie później niż po 10 minutach. Testy menopauzalne domowe mają wysoką czułość diagnostyczną – 99,9% – i czułość analityczną – 25 mlU/ml. Wyniki sprawdza się wzrokowo. Ich interpretacja przedstawia się następująco:

  • wynik dodatni – widoczna jest linia kontrolna (C) i linia testowa (T), a ta druga ma taki sam lub ciemniejszy kolor od linii kontrolnej (C), poziom FSH wynosi ponad poziom czułości 25 mlU/mL, co wskazuje na menopauzę;
  • wynik ujemny – widoczna jest tylko linia kontrolna (C), może być też delikatnie widoczna linia testowa (T), FSH jest obecne w próbce, ale nie przekracza poziomu czułości 25 mlU/Ml;
  • wynik nieprawidłowy – linia kontrolna (C) i linia testowa (T) są niewidoczne, trzeba wykonać ponownie badanie, korzystając w tym celu z kolejnego testu.

 

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

 

Bibliografia

  1. A. Dembińska-Kieć, J. Naskalski, B. Solnica, Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Edra Urban & Partner, Wrocław 2018.
  2. W. Janiec, Kompendium farmakologii, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006.
  3. M. Olczyk, L. Bułaś, A. Konieczny, Diagnostyczne testy medyczne w praktyce farmaceutycznej, „Farmacja Polska” 2010, t. 66, nr 5, s. 355–368.
  4. T. Pertyński, G. Stachowiak, T. Stetkiewicz, Rola ginekologa w okresie pre- i okołomenopauzalnym, „Przegląd Menopauzalny” 2007, nr 2, s. 63–69.
  5. K.L. Scolaro, K.B. Lloyd, K.L. Helms, Devices for home evaluation of women’s health concerns, “American Journal of Health-System Pharmacy” 2008, nr 4, s. 299–314.

O Autorze