Hipersomnia, czyli nadmierna senność to obok bezsenności, jedno z najczęstszych zaburzeń snu zgłaszanych przez pacjentów. Zazwyczaj jest objawem chorób somatycznych. Czynniki emocjonalne również nierzadko są przyczyną hipersomnii, jednak takie rozpoznanie może być postawione tylko po wykluczeniu schorzeń somatycznych. Dowiedz się, jakie badania laboratoryjne warto wykonać w przypadku bezsenności?
Czym jest hipersomnia i jak często występuje?
Hipersomnia to jedno z zaburzeń snu uwzględnionych w klasyfikacji chorób i problemów zdrowotnych ICD-10. Jest ona definiowana jako stan charakteryzujący się zbyt długim czasem snu (przekraczającym 10 h) lub/i nadmierną sennością w ciągu dnia. Do określenia stopnia nasilenia tego ostatniego parametru używana jest skala Epworth – pacjent proszony jest o oszacowanie w skali od 0 do 3 prawdopodobieństwa zaśnięcia w wybranych sytuacjach (mi.in. w trakcie czytania książki czy kilkunastominutowego postoju w korku). Uzyskanie wyniku większego niż 10 wskazuje na nadmierną senność, a przekraczającego 15 – senność patologiczną.
Hipersomnia zaburza codzienne funkcjonowanie, jest przyczyną problemów z koncentracją uwagi i pamięcią. Osoby cierpiące na nadmierną senność osiągają niższe wyniki w szkole i w pracy, częściej cierpią na choroby metaboliczne, takie jak otyłość, cukrzyca, dyslipidemia oraz zaburzenia nastroju. W społeczeństwie niesłusznie są postrzegane jako osoby leniwe, a ich problem jest często bagatelizowany. Tymczasem szacuje się, że nawet 25% społeczeństwa odczuwa kilka razy w miesiącu nadmierną senność, zaburzającą codzienne funkcjonowanie. Nie warto tego bagatelizować, ponieważ hipersomnia może być jednym z objawów wielu schorzeń.
Niedobór snu jako przyczyna ciągłego zmęczenia i senności
Zwiększona potrzeba snu może wynikać z wielu przyczyn. Jednak kiedy nadmierna senność zaburza codzienne funkcjonowanie, zawsze należy poszukiwać przyczyny takiego stanu. Pierwszym krokiem jest wykluczenie niedoboru snu w ciągu wypoczynku nocnego, co doprowadza do zmęczenia i senności w ciągu dnia.
Różnorodne schorzenia mogą zaburzać prawidłowy sen i prowadzić do jego fragmentaryzacji. Jednym z najczęściej występujących jest obturacyjny bezdech senny – objawiający się głośnych chrapaniem, przerwami w oddychaniu w czasie snu trwającymi nawet 10 s, a także nagłymi wybudzeniami w nocy z towarzyszącym uczuciem lęku i dezorientacją. Również zespół niespokojnych nóg definiowany jako niepokój ruchowy oraz przemożna potrzeba poruszania nogami związana z nieprzyjemnymi doznaniami czuciowymi, nasilająca się w czasie wypoczynku nocnego, prowadzi do dezintegracji snu oraz nadmiernej senności w ciągu dnia.
Niewydolność serca, rozrost prostaty oraz parcia naglące (niepohamowana konieczność oddania moczu) to grupa chorób objawiających się nykturią, czyli zwiększoną częstością oddawania moczu w nocy. Ciągłe wstawanie do toalety ma niewątpliwie deprymujący wpływ na sen i doprowadza do odczuwania nadmiernej senności i zmęczenia w ciągu dnia.
Niedokrwistość a nadmierna senność
Niedokrwistość to stan patologiczny będący wynikiem upośledzonej możliwości transportu tlenu do komórek na skutek zbyt małej ilości hemoglobiny w krwinkach czerwonych. Jednym z objawów tego zaburzenia może być ciągłe zmęczenie i senność, a także bladość powłok, tachykardia, wypadanie włosów oraz osłabienie paznokci. Morfologia krwi pozwala na zdiagnozowanie niedokrwistości. Natomiast oznaczenie poziomu żelaza, ferrytyny, witaminy B12, oraz kwasu foliowego, służy do rozpoznania przyczyny jej rozwoju i pozwala na wdrożenie odpowiedniego leczenia.
Hipersomnia wynikająca z zaburzeń pracy układu hormonalnego
Nadmierna senność może być jednym z pierwszych objawów niedoczynności tarczycy – stanu, w którym ilość syntezowanych przez ten gruczoł dokrewny hormonów nie pokrywa zapotrzebowania ustrojowego. Również niedoczynność kory nadnerczy może objawiać się hipersomnią. W celu wykluczenia zaburzeń układu hormonalnego zaleca się wykonanie oznaczeń pozwalających na ocenę działania tarczycy: TSH, FT4, FT3, autoprzeciwciał anty-TPO i anty-Tg, a także poziomu hormonu nadnerczy, kortyzolu, w osoczu krwi.
Nadmierna senność będąca skutkiem zaburzeń gospodarki węglowodanowej
Nadmierna senność odczuwana kilka godzin po posiłku może być objawem hipoglikemii reaktywnej. Jest to stan patologiczny związany z insulinoopornością – nadmierny wyrzuty insuliny przez trzustkę po posiłku bogatym w węglowodany (zwłaszcza proste) doprowadza do gwałtownego spadku poziomu glukozy we krwi. Senność i zmęczenie może być również jednym z pierwszych objawów już rozwiniętej cukrzycy. Dlatego w diagnostyce przyczyny somatycznych hipersomnii zawsze należy wykonać oznaczenie poziomu glukozy we krwi na czczo.
Zaburzenia pracy wątroby i nerek objawiające się hipersomnią
Zaburzenie funkcji detoksykacyjnej wątroby oraz wydalniczej nerek, doprowadza do nagromadzenia się w ustroju szkodliwych produktów przemiany materii. Substancje te mogą mieć negatywny wpływ na działanie ośrodkowego układu nerwowego i być powodem splątania, patologicznej senności, a nawet śpiączki. W celu oceny pracy wątroby zaleca się wykonania prób wątrobowych (ALT, AST, ALP, BIL, GGTP, natomiast oznaczenie poziomu kreatyniny i mocznika umożliwia wykrycie chorób nerek.
Hipersomnia – jak sobie z nią poradzić?
Pierwszym krokiem walki z nadmierną sennością jest odkrycie jej przyczyny. Właściwa diagnoza pozwala na podjęcie odpowiedniej i efektywnej terapii. Jeśli powodem hipersomnii są opisane powyżej zaburzenia somatyczne, włączenie odpowiedniego leczenia doprowadza do jej ustąpienia. Niekiedy konieczna może być konsultacji psychiatryczna w celu wykluczenia zaburzeń nastroju – depresji oraz dystymii (rodzaj depresji – depresja nerwicowa). Pacjenci, u których opisane przyczyny zostały wykluczone, są kierowani do ośrodka medycyny snu w celu diagnostyki w kierunku hipersomnii pochodzenia ośrodkowego (tzn. zależnych od ośrodkowego układu nerwowego).
Wszystkie niezbędne badania laboratoryjne pomocne w diagnostyce przyczyn somatycznych nadmiernej senności możesz wykonać w Diagnostyce.
Bibliografia:
- Gajewski, A. Szczeklik, Interna Szczeklika 2017, red. P. Gajewski, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2021.
- https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/bezsennosc/71407,hipersomnie-nadmierna-sennosc
