Zajady - przyczyny. Jak sobie z nimi radzić?

Zajady stanowią częsty problem, zwłaszcza u dorosłych, ale mogą dotyczyć także dzieci. Pękniętym kącikom ust towarzyszą zwykle nadżerki, rumień i ból, dlatego częste i nawracające stany zapalne w tym miejscu mogą okazać się bardzo uciążliwe. Zajady tworzą się na skutek zakażenia bakteryjnego lub grzybiczego. Szczególnie narażone na pojawienie się zmian zapalnych w okolicach ust są dzieci i osoby starsze. Co więcej, niektóre nawyki mogą sprzyjać tworzeniu się zmian. Dowiedz się więcej, jakie są przyczyny powstawania zajadów.

Co to są zajady?

Zapalenie kątów ust potocznie jest określane jako zajady. Zmiany dotyczą przeważnie dorosłych i osób starszych, jednak mogą występować także u dzieci. Kiedy pojawiają się zajady, stan zapalny obejmuje zarówno skórę, jak i błony śluzowe w okolicach kątów ust. Powstają wówczas nadżerki, skorupowate zgrubienia i pęknięcia, które mają skłonność do krwawienia. Skóra w okolicy kącików ust może się łuszczyć, często jest sucha i zaczerwieniona. Zmiany zwykle swędzą, a nawet powodują ból. Zapalenie kątów ust przeważnie ustępuje po kilku dniach, ale taki stan może trwać nawet do kilku lat. Szczególną czujność należy zachować zwłaszcza u osób z osłabioną odpornością oraz narażonych na czynniki ryzyka przez długi czas. W ich przypadku zajady mogą utrzymywać się dużo dłużej lub nawracać po pewnym czasie.

Jakie są przyczyny powstawania zajadów?

Zapalenie kątów ust zaczyna się rozwijać, gdy dochodzi do zakażenia bakteryjnego lub grzybiczego. Najczęstszą przyczyną powstawania zajadów jest infekcja mieszana. Wśród zakażeń grzybiczych dominuje kandydoza wywołana przez drożdżaka Candida albicans. Zapalenie pochodzenia bakteryjnego jest spowodowane głównie przez gronkowce i paciorkowce. Skóra i śluzówka kącików ust może ulec uszkodzeniu także w wyniku alergii, np. po kontakcie z niklem, który wchodzi w skład sztućców i aparatów ortodontycznych. Czynniki miejscowe odgrywają dużą rolę zwłaszcza u dzieci. Skóra najmłodszych jest szczególnie wrażliwa i może ulegać podrażnieniu po kontakcie ze środkami chemicznymi, zabawkami czy kosmetykami, co prowadzi do powstawania zajadów.

U niektórych osób stany zapalne kącików ust mogą pojawiać się częściej, utrzymywać się dłużej lub nawracać po zagojeniu. Tacy pacjenci często są dodatkowo obciążeni chorobami przewlekłymi, zwłaszcza jeżeli zaburzają one działanie układu odpornościowego. Co więcej, w ich otoczeniu prawdopodobnie występują warunki, które sprzyjają powstawaniu zmian. Do czynników, które mogą zaostrzać przebieg zapalenia kątów ust, należą np.:

nieodpowiednie nawyki, m.in. częste oblizywanie warg czy zbyt szerokie otwieranie ust;
regularne drażnienie okolic jamy ustnej przez źle dobrane protezy dentystyczne;
niewłaściwa higiena jamy ustnej, np. nieostrożne stosowanie nici dentystycznej, co może uszkadzać delikatną śluzówkę;
nieodpowiednia dieta oraz niedobory żelaza i witamin z grupy B, a zwłaszcza B2, B6, B12 i kwasu foliowego;
źle kontrolowana cukrzyca;
obciążenie innymi chorobami skóry, np. atopowym lub łojotokowym zapaleniem skóry;
nadmierne ślinienie się oraz suchość jamy ustnej;
stosowanie niektórych leków, np. izotretynoiny czy glikokortykosteroidów wziewnych.

Jakie są przyczyny powstawania zajadów u dzieci?

W przypadku najmłodszych zapalenie kątów ust dotyczy częściej dzieci, które nawykowo ssą palec lub smoczek. Szczególnie narażeni są także mali pacjenci, którzy mają problem ze zbyt dużą produkcją lub połykaniem śliny, np. w okresie wyrzynania zębów, z powodu wady zgryzu i zmian chorobowych w jamie ustnej, nosowo-gardłowej i przełyku czy choroby refluksowej. Podobne problemy mogą pojawiać się w przebiegu chorób ośrodkowego układu nerwowego i mięśni oraz u dzieci z upośledzeniem umysłowym czy stosujących niektóre leki, np. uspokajające i przeciwdrgawkowe. Nadmiar śliny i częste podrażnienia powodują macerację naskórka i sprzyjają powstawaniu zajadów.

Jak wygląda leczenie zajadów?

Leczenie zajadów może się znacznie różnić w zależności od przyczyny i opiera się przede wszystkim na ograniczaniu czynników ryzyka. Odpowiednia pielęgnacja i profilaktyka umożliwiają gojenie się zmian i zapobiegają ich nawrotom. Jeżeli zauważysz objawy zapalenia kątów ust, spróbuj ograniczyć czynniki, które mogą zaostrzać przebieg choroby, m.in.:

Postaraj się nie oblizywać zbyt często warg, zwłaszcza gdy robisz to nawykowo.
Zadbaj o dobranie odpowiedniej protezy dentystycznej, która nie będzie podrażniać skóry i błon śluzowych w okolicach jamy ustnej.
Pamiętaj o zbilansowanej diecie, która powinna zawierać witaminy z grupy B i żelazo we właściwych ilościach.
Regularnie kontroluj u lekarza przebieg chorób przewlekłych, np. cukrzycy, atopowego i łojotokowego zapalenia skóry.
Jeżeli objawy zapalenia kątów ust nie ustępują lub mają skłonność do częstego nawracania, zgłoś się do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej oraz zaplanuj kontrolę u stomatologa. Specjaliści pomogą Ci odnaleźć przyczynę stanu zapalnego i doradzą, jak zapobiegać nawrotom choroby.

Pomocniczo możesz stosować miejscowe środki przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze, które wspomagają gojenie się zmian.

Jeżeli zajady utrzymują się lub nawracają pomimo zmiany stylu życia i zastosowanego leczenia, skonsultuj się ze specjalistą. W tej sytuacji może być konieczne wykonanie dodatkowych badań. Uporczywe zakażenia i wywoływane przez nie zmiany mogą bowiem świadczyć o zaburzeniach odporności lub o zaostrzeniu przebiegu chorób przewlekłych.

Autor: Monika Nowakowska

Bibliografia

D. Olczak-Kowalczyk, Jak postępować z dzieckiem, u którego występują nawracające zapalenia kącików ust? Czy takie dziecko wymaga diagnostyki?, „5000 pytań z pediatrii” 2018.
K.K. Park, R.T. Brodell, S.E. Helms, Angular cheilitis, part 1: local etiologies. Cutis, “Cutaneous Medicine for the practitioner” 2011, nr 6, s. 289–295.
U. Papierz i in. Zapalenie kątów ust – jak nie popełnić błędu?, „Dermatologia po Dyplomie” 2018, nr 5, https://podyplomie.pl/dermatologia/31266,zapalenie-katow-ust-jak-nie-popelnic-bledu, dostęp: 3.05.2022 r.