Hemoglobina glikowana – badanie, wyniki, normy

Badanie poziomu hemoglobiny glikowanej jest stosowane w diagnostyce i kontroli leczenia cukrzycy. Służy jako narzędzie do określenia średniego stężenia glukozy we krwi z ostatnich 3 miesięcy. Jaka jest norma hemoglobiny glikowanej? Kiedy i u kogo oznacza się jej poziom?

Hemoglobina glikowana – co to za badanie?

Badanie HbA1c (hemoglobiny glikowanej lub glikozylowanej) jest stosowane do oceny stopnia wyrównania poziomu glukozy we krwi. Na podstawie wyniku HbA1c można oszacować średni poziom glikemii z ostatnich 90 dni. Jest on podawany w procentach.

Hemoglobina jest białkiem znajdującym się w krwinkach czerwonych człowieka. Ulega procesowi glikacji, czyli przyłączania cząsteczek glukozy znajdującej się we krwi z wolnymi grupami aminowymi białek. Wysoka zawartość glukozy we krwi powoduje nasilenie tego mechanizmu i wyższy wynik HbA1c. Uważa się, iż poziom hemoglobiny glikowanej określa średnią glikemię z 3 miesięcy przed badaniem.

Hemoglobina glikowana – badanie, norma

Poziom hemoglobiny glikowanej jest oznaczany w próbce krwi pełnej lub włośniczkowej. Badanie jest zwykle przeprowadzane w zautomatyzowanych analizatorach. Za prawidłowy wynik HbA1c u osób bez stwierdzonej cukrzycy uważa się wartości nieprzekraczające 5,7%. W przypadku pacjentów z rozpoznaną chorobą HbA1c służy między innymi do kontroli wyrównania glikemii. Dąży się wtedy do osiągnięcia poziomu HbA1c <6–7%. [1]

Na podstawie wartości hemoglobiny glikowanej można oszacować średnie stężenie glukozy we krwi w ostatnich 3 miesiącach. Trzeba jednak pamiętać, iż nie daje to informacji o wahaniach poziomu glikemii czy występowaniu epizodów hipoglikemii (stężenia glukozy we krwi poniżej normy). Z tego powodu u chorych z cukrzycą konieczne jest regularne badanie glikemii z palca, w częstotliwości ustalonej z lekarzem prowadzącym. Zależność między poziomem HbA1c a średnią glikemią z ostatnich 90 dni przedstawia się następująco [1]:

HbA1c 6% – średnia glikemia 126 mg/dl,
HbA1c 7% – średnia glikemia 154 mg/dl,
HbA1c 8% – średnia glikemia 183 mg/dl,
HbA1c 9% – średnia glikemia 212 mg/dl,
HbA1c 10% – średnia glikemia 240 mg/dl,
HbA1c 11% – średnia glikemia 269 mg/dl,
HbA1c 12% – średnia glikemia 298 mg/dl.

Kto powinien zbadać HbA1c?

Badanie hemoglobiny glikowanej należy wykonać u osoby z zaburzeniami metabolizmu węglowodanów (nieprawidłową glikemią na czczo, nieprawidłową tolerancją glukozy, cukrzycą). Służy przede wszystkim do oceny wyrównania cukrzycy, ale może też być stosowane do jej rozpoznania. American Diabetes Association uznaje diagnozę tej choroby u osoby z HbA1c powyżej 6,5%, pod warunkiem oznaczenia hemoglobiny glikowanej metodą HPLC. [1] W Polsce dopuszcza się takie postępowanie, ale nie jest ono zalecane przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne.

Podwyższona hemoglobina glikowana – przyczyny

Podwyższony poziom hemoglobiny glikowanej świadczy o cukrzycy lub stanie przedcukrzycowym, czyli nieprawidłowej glikemii na czczo lub zaburzeniu tolerancji glukozy.

Fałszywie zawyżone wyniki HbA1c mogą wynikać z:

niedokrwistości z niedoboru żelaza,
niedoboru witaminy B12 w ustroju,
anemii w przebiegu chorób zakaźnych lub nowotworowych,
towarzyszącego podwyższonego stężenia trójglicerydów we krwi,
stosowania niektórych leków (np. immunosupresyjnych).

Jak obniżyć hemoglobinę glikowaną?

Najskuteczniejszym sposobem obniżenia poziomu hemoglobiny glikowanej jest leczenie zaburzeń metabolizmu węglowodanów. Przestrzeganie diety cukrzycowej, regularna aktywność fizyczna i przyjmowanie odpowiednio dobranych leków przeciwcukrzycowych stanowią podstawę postępowania leczniczego u diabetyków. Często wymaga to całkowitej zmiany stylu życia, co dużej części chorych przychodzi na początku z trudem.

Prawidłowe leczenie skutkuje obniżeniem stężenia glikemii na czczo i po posiłkach, zredukowaniem masy ciała i przede wszystkim zmniejszeniem ryzyka wystąpienia powikłań cukrzycowych, m.in. chorób sercowo-naczyniowych (w tym zawału mięśnia sercowego i udaru mózgu), stopy cukrzycowej oraz uszkodzenia narządu wzroku i nerek. Należy pamiętać, aby poziom HbA1c oznaczać po pewnym czasie od wprowadzenia zmian w diecie czy leczeniu, najlepiej po około 3 miesiącach.

Obniżenie poziomu HbA1c – przyczyny

Niektóre stany fizjologiczne i choroby mogą wpływać na obniżenie poziomu hemoglobiny glikowanej i w tych przypadkach wyniki powinny być interpretowane szczególnie ostrożnie. Prawidłowa wartość HbA1c może wówczas nie odzwierciedlać faktycznego średniego poziomu glikemii u osób z zaburzeniami metabolizmu węglowodanów. Obniżenie hemoglobiny glikowanej może występować w przypadku:

ciąży,
niedokrwistości hemolitycznej,
talasemii (niedokrwistości tarczowatokrwinkowej) wynikającej z wrodzonego zaburzenia syntezy hemoglobiny,
niewydolności nerek,
chorób wątroby,
pacjentów po przetoczeniach krwi,
nadużywaniu alkoholu,
przebytych krwotoków,
przyjmowania suplementów żelaza lub leczeniu erytropoetyną (hormonu pobudzającego szpik do wytwarzania czerwonych krwinek).

Hemoglobina glikowana w ciąży

U pacjentek ze stwierdzoną cukrzycą przed ciążą lub z chorobą zdiagnozowaną w trakcie jej trwania (cukrzyca ciążowa) dąży się do jak najlepszego wyrównania glikemii, aby zapobiec wystąpieniu powikłań u matki i dziecka. Zaleca się, aby poziom HbA1c wynosił:

<6,5% u kobiet starających się o dziecko i w pierwszym trymestrze ciąży,
<6,0% w kolejnych trymestrach ciąży. [1]

Do powyższych wytycznych należy podchodzić z rozwagą – jeżeli zbyt intensywne leczenie powoduje częste występowanie epizodów hipoglikemii (obniżenia stężenia glukozy we krwi) lub istotne obniżenie jakości życia kobiety, nie należy na siłę dążyć do osiągnięcia zalecanego poziomu HbA1c.

Warto wspomnieć, iż, podobnie jak w przypadku reszty populacji, rozpoznanie cukrzycy ciążowej opiera się najczęściej na badaniu stężenia glukozy w krwi żylnej i teście doustnego obciążenia glukozą.

Autor: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

Gajewski P. i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2018.
Eyth E., Naik R., Hemoglobin A1C, StatPearls Publishing, 2022, dostęp online: maj 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK549816/ .

cukrzyca