Morfologia krwi to najczęściej wykonywane badanie w praktyce klinicznej. Dostarcza wielu istotnych informacji na temat stanu zdrowia – umożliwia rozpoznanie niedokrwistości, stanu zapalnego, a nawet nowotworu. Niestety, żadne analizatory nie zastąpią oceny mikroskopowej krwi, przeprowadzonej przez doświadczonego diagnostę. Kiedy należy wykonać manualny rozmaz krwi?
Na czym polega badanie krwi z rozmazem ręcznym?
Najczęściej wykonywanym badaniem w praktyce klinicznej jest podstawowa morfologia krwi, zwana też hemogramem. Polega ona na zliczeniu w zautomatyzowanych analizatorach liczby elementów morfotycznych krwi (krwinek czerwonych, białych i płytek krwi) oraz określeniu podstawowych parametrów krwinek czerwonych (m.in. objętości erytrocytów, poziomu hemoglobiny, hematokrytu). Pełna morfologia krwi polega na dodatkowym różnicowaniu leukocytów i określeniu ich liczby. W dzisiejszych czasach nowoczesne analizatory wykonują te pomiary w sposób bardzo dokładny, jednak w wielu przypadkach wymagana jest weryfikacja mikroskopowa wyniku. Z pomocą przychodzi manualne badanie rozmazu krwi.
Ręczny rozmaz krwi polega na badaniu mikroskopowym próbki krwi, „roztartej” pomiędzy dwoma szkiełkami mikroskopowymi. Ocena poszczególnych elementów morfotycznych pod mikroskopem wymaga dużej wiedzy, dlatego jest wykonywana przez doświadczonych diagnostów laboratoryjnych. Badanie przeprowadza się przede wszystkim w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w pełnej morfologii krwi i stanowi dopełnienie obrazu stanu hematologicznego pacjenta.
Manualny rozmaz krwi – przygotowanie do badania
Ręczny rozmaz krwi wykonuje się zwykle z krwi pobranej z żyły łokciowej. Do laboratorium należy zgłosić się w godzinach rannych na czczo (ostatni posiłek przed pobraniem krwi do badania powinien być spożyty najpóźniej o godzinie 18 poprzedniego dnia). Na wynik czeka się od 1 do 5 dni roboczych.
Krwinki czerwone w rozmazie manualnym
Ręczny rozmaz krwi dostarcza wielu przydatnych informacji o krwinkach czerwonych (erytrocytach). W małym powiększeniu mikroskopowym można uwidocznić dwie nieprawidłowości erytrocytów: aglutynację (zlepianie się krwinek) oraz rulonizację, zwykle towarzyszącą bardzo wysokiemu poziomowi białka we krwi (np. w przypadku makroglobulinemii).
Ocena rozmazu krwi w dużym powiększeniu mikroskopu może wykazać obecność:
- makrocytów (krwinek czerwonych o zbyt dużej objętości, „dużych”) – bardzo często w przebiegu niedokrwistości megaloblastycznej, wynikającej z niedoboru witaminy B12 lub kwasu foliowego,
- mikrocytów (erytrocytów o zbyt niskiej objętości, „małych”) – mikrocyty hipochromiczne (o niskiej zawartości hemoglobiny) wskazują najczęściej na anemię z niedoboru żelaza, ale mogą też wystąpić m.in. u osób z niedokrwistością w przebiegu chorób przewlekłych,
- anizochromii (obecności dwóch rodzajów erytrocytów w rozmazie, różniących się zawartością hemoglobiny w krwince: hipochromicznych – o niskiej zawartości Hb – i normochromicznych – prawidłowych) – spotykana u osób po przetoczeniu krwi lub u pacjentów leczonych z powodu niedoboru żelaza,
- poikilocytozy (obecności silnie zniekształconych erytrocytów) – w warunkach prawidłowych poikilocyty stanowią nie więcej niż 2% krwinek czerwonych [1]. Mogą przybierać różne kształty: owalny, eliptyczny, tarczowaty. Obecność zniekształconych erytrocytów wynika najczęściej z hemolizy (procesu niszczenia krwinek czerwonych),
- ciałek Howella-Jolly’ego (obecności fragmentów jądra komórkowego w krwinkach czerwonych) – są charakterystyczne dla pacjentów po przebytej splenektomii (usunięciu śledziony),
- retikulocytów (niedojrzałej formy krwinek czerwonych, zawierających jądro komórkowe) – w warunkach prawidłowych stanowią one niewielki odsetek krwinek. Zwiększenie ich ilości towarzyszy wzmożonemu wytwarzaniu erytrocytów, np. po przebytym krwotoku, niedotlenieniu czy hemolizie. Retikulocytoza może występować w przebiegu chorób rozrostowych szpiku.
Rozmaz ręczny krwi – ocena krwinek białych
Na podstawie rozmazu manualnego można wnioskować o przebiegającej infekcji i bakteriemii (obecności bakterii we krwi). Stwierdza się wówczas wakuolizację cytoplazmy krwinek białych („dziur” w cytoplazmie) czy obecność w niej nieprawidłowych ziarnistości.
Hipersegmentacja jąder granulocytów obojętnochłonnych (neutrofilów – jednego z rodzajów krwinek białych) polega na obecności nieprawidłowej, zbyt dużej ilości jąder w komórce. Może sugerować niedobór witaminy B12 lub kwasu foliowego, jest też spotykana w chorobach rozrostowych szpiku.
Diagnostyka białaczki zwykle nie nastręcza trudności z powodu bardzo dużej ilości krwinek białych w morfologii i w ręcznym rozmazie krwi.
Obecność dużego odsetka limfocytów wskazuje zwykle na zakażenie wirusowe – mononukleozę, zakażenie cytomegalowirusem, wirusowe zapalenie wątroby czy HIV.
Badanie płytek krwi w rozmazie ręcznym
Ręczny rozmaz krwi jest często używany w celu weryfikacji liczby płytek krwi, zwłaszcza w przypadku stwierdzonej małopłytkowości w badaniu z analizatora. Ma to duże znaczenie w praktyce, ponieważ pseudotrombocytopenia (fałszywie niski wynik liczby płytek krwi) może skutkować niepotrzebnym stresem pacjenta, konsultacją z hematologiem, a nawet przetoczeniem preparatu płytek krwi.
Większość trombocytów (płytek krwi) we krwi obwodowej ma średnicę wahającą się między 1 a 3 μm [1]. Płytki krwi większe niż 3 μm nazywane są megatrombocytami. Ich ilość u zdrowej osoby nie powinna przekraczać 5% populacji trombocytów. Przyczyną zwiększonej liczby megatrombocytów może być małopłytkowość, wynikająca z ich nadmiernego niszczenia w wyniku procesów immunologicznych, rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego krwi, zwłóknienia szpiku. Pojawiają się one w przebiegu niedokrwistości megaloblastycznej (np. wywołanej niedoborem witaminy B12).
Zbyt małe płytki krwi (mikrotrombocyty), czyli o średnicy mniejszej niż 1 μm, obserwuje się w zespole Wiskotta-Aldricha. Jest to choroba genetyczna mężczyzn, w której przebiegu dochodzi do zaburzeń układu immunologicznego.
Autor: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- Walker H.A. i in., Clinical Methods: The History, Physical, and Laboratory Examinations. 3rd edition, Boston 1990, dostęp online: maj 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK263/.
- Gulati G. i in., Purpose and Criteria for Blood Smear Scan, Blood Smear Examination, and Blood Smear Review, „Annals of Laboratory Medicine” 2016, dostęp online: maj 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3535191/.
