Metody diagnostyki zakażenia krętkiem kiły

Zakażenie Treponema pallidum prowadzi do rozwoju kiły. Choroba ma charakter przewlekły z okresami bezobjawowymi, zajmuje skórę, błony śluzowe i narządy wewnętrzne. Szczególną postacią jest kiła wrodzona, diagnozowana u dzieci matek zakażonych krętkiem bladym. Jakie są postacie i objawy choroby? Na czym polega diagnostyka zakażenia Treponema pallidum?

Treponema pallidum – co to jest?

Treponema pallidum, czyli krętek blady, jest bakterią odpowiedzialną za wywołanie ogólnoustrojowej choroby zwanej kiłą. Nazwę zawdzięcza wykonywanym ruchom okrężnym i wirowym, które można dostrzec w badaniu mikroskopowym. Treponema pallidum nie jest jednak widoczny w standardowym mikroskopie świetlnym, chyba że zastosuje się ciemne pole widzenia.

Jak można zarazić się kiłą?

Zakażenie krętkiem bladym dotyczy tylko ludzi i to człowiek jest jego jedynym rezerwuarem. Kiła jest uznawana za chorobę przenoszoną drogą płciową (dawna nazwa „choroba weneryczna” została uznana za stygmatyzującą, stąd zdecydowano się na nowe nazewnictwo). Do większości zakażeń dochodzi w wyniku kontaktów seksualnych z chorą osobą. Bardzo rzadko krętek kiły dostaje się do organizmu w wyniku kontaktu z krwią zakażonego (np. wskutek dzielenia się tą samą igłą przez osoby stosujące narkotyki lub po transfuzji krwi). W przypadku kiły u kobiety ciężarnej istnieje możliwość zakażenia wewnątrzmacicznego, prowadzącego do groźnej w konsekwencjach kiły wrodzonej u dziecka.

Okresy choroby i objawy kiły

Kiła to choroba zakaźna, przewlekła i ogólnoustrojowa, wywoływana przez krętka bladego (Treponema pallidum). Jej przebieg można podzielić na kilka okresów, znacząco różniących się symptomami.

Owrzodzenie pierwotne jest bezbolesną zmianą, powstającą w miejscu wniknięcia krętków do organizmu. Pojawia się od 10 do 90 dni po zakażeniu, średnio po 3 tygodniach. Najczęściej występuje w okolicy narządów płciowych (na wargach sromowych, szyjce macicy, prąciu) lub w okolicy jamy ustnej (na języku, wargach). Klasycznie owrzodzenie pierwotne jest twardą, pojedynczą, okrągłą zmianą o uniesionych brzegach. U osób o obniżonej odporności (m.in. zakażonych HIV) mogą występować zmiany mnogie. Zmiana znika samoistnie po miesiącu czy dwóch.

Kiła II okresu manifestuje się po 2–8 tygodniach od wygojenia się owrzodzenia pierwotnego. Objawy mogą wystąpić na każdej części ciała i w każdym układzie, jednak najczęściej obejmują skórę i błony śluzowe (rozsiana wysypka na tułowiu i kończynach, kłykciny płaskie narządów płciowych). Zdarza się uogólnione powiększenie węzłów chłonnych, bielactwo, łysina. 

Brak leczenia owrzodzenia pierwotnego lub kiły II okresu prowadzi do kiły utajonej wczesnej (do 2 lat od zakażenia) lub kiły utajonej późnej (powyżej 2 lat od zakażenia). Okres utajenia charakteryzuje się obecnością dodatnich testów serologicznych przy braku objawów choroby.

Kiła III okresu pojawia się miesiące lub lata od zakażenia pierwotnego, ale zwykle nie wcześniej niż po 5 latach. Może objawiać się zmianami skórnymi (guzami, owrzodzeniami), zająć układ sercowo-naczyniowy (spowodować tętniaka aorty, uszkodzenie zastawek serca). Szczególnie niebezpieczna jest kiła układu nerwowego, prowadząca do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, udaru mózgu, afazji, padaczki. Zajęcie układu nerwowego następuje zwykle późno – kilkanaście lat od pierwotnego zakażenia.

Kiła wrodzona – objawy

Objawy kiły wrodzonej mogą pojawić się w pierwszych dwóch latach życia dziecka i jest ona wtedy nazywana kiłą wrodzoną wczesną. Zwykle powoduje wystąpienie zmian w obrębie skóry i błon śluzowych dziecka, zdarzają się uszkodzenia narządu ruchu, układu nerwowego i innych narządów, zmiany w morfologii krwi obwodowej.

Późna kiła wrodzona daje symptomy po 2. roku życia lub pozostaje bezobjawowa (nawet u 80% dzieci). Charakterystyczna jest triada Hutchinsona: zmiany w obrębie zębów, uszkodzenie słuchu i narządu wzroku. Mogą wystąpić zmiany w układzie kostnym, stawowym, nerwowym.

Na czym polega test na kiłę?

Diagnostyka zakażenia Treponema pallidum w przypadku chorych z owrzodzeniem pierwotnym lub kłykcinami prostymi polega zwykle na pobraniu materiału do badania mikroskopowego w ciemnym polu widzenia. Umożliwia ono bezpośrednie uwidocznienie krętków. Niestety chorzy często zgłaszają się po pomoc już po ustąpieniu zmian. Wówczas główną rolę odgrywają badania serologiczne. Jakie są ich rodzaje?

Szkiełkowy test USR (unheated serum reagin) to klasyczny, przesiewowy test serologiczny w kierunku zakażenia krętkiem bladym. Wynik dodatni jest możliwy do uzyskania już 6 tygodni od zakażenia. Wykorzystuje się w nim antygen Treponema pallidum, kardiolipinę, która po kontakcie z surowicą chorego powoduje powstawanie charakterystycznych „kłaczków” na szkiełku. Niestety jest to test nieswoisty, wymagający potwierdzenia innymi badaniami serologicznymi.

Testy VDRL i RPR również wykorzystują kardiolipinę jako jeden z antygenów krętka, co daje możliwość wystąpienia wyników fałszywie dodatnich w niektórych innych jednostkach chorobowych. Wynik dodatni jest możliwy do uzyskania dopiero po wystąpieniu owrzodzenia pierwotnego.

Swoiste testy potwierdzenia stosowane w przypadku wątpliwości diagnostycznych to:

• FTA ABS – odczyn immunofluorescencji krętków z wcześniejszą absorpcją krętkami saprofitycznymi,
• TPHA – odczyn hemaglutynacji biernej,
• TPI – test unieruchomienia krętków, wykrywający przeciwciała przeciw antygenom wielocukrowym i białkowym. Dodatni wynik TPI jest możliwy do uzyskania po 50 dniach od zakażenia i weryfikuje ostatecznie rozpoznanie.

Autor: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. Cianciara J., Juszczyk J., Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo Czelej, Lublin 2007, s. 373–375.
2. Tudor M., Al Aboud A., Gossman W., Syphilis, StatPearls, 2022, online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK534780/, dostęp: maj 2022.

Oceń artykuł