Test obciążenia glukozą – normy, kiedy wykonać?

Doustny test obciążenia glukozą (OGTT) to obok stężenia glukozy i hemoglobiny glikowanej jedna z trzech metod służących do rozpoznawania cukrzycy i zaburzeń tolerancji glukozy. Jest zalecany osobom, u których podejrzewa się zaburzenia przemiany węglowodanów. Rutynowo wykonuje się go też w ciąży.

Test obciążenia glukozą – co to jest?

Doustny test tolerancji glukozy (OGTT – oral glucose tolerance test), nazywany również „krzywą cukrową”, to badanie wykonywane z krwi żylnej, służące do diagnostyki cukrzycy i zaburzeń tolerancji glukozy. Jest badaniem czynnościowym – ocenie podlega w nim stężenie glukozy na czczo oraz po spożyciu określonej ilości glukozy. Umożliwia to wykrycie nieprawidłowości u osób, u których glikemia na czczo nie spełnia wymogów rozpoznania cukrzycy.

Krzywa cukrowa – jak wygląda badanie?

Należy mieć świadomość, że badanie trwa dwie godziny, dlatego warto zabrać do laboratorium książkę czy gazetę. Do punktu pobrań należy zgłosić się z samego rana na czczo (ostatni posiłek można spożyć 8–12 godzin przed pierwszym pobraniem krwi). Co ważne, OGTT powinno być wykonane po przespanej nocy, w optymalnym stanie zdrowia (w przypadku infekcji należy w miarę możliwości odroczyć badanie). Stosowanie stałych leków trzeba skonsultować wcześniej z lekarzem. Niektóre z nich mogą wpływać na poziom glikemii i być może wymagają odstawienia.

Krzywa cukrowa typowo polega na trzykrotnym oznaczeniu stężenia glukozy we krwi żylnej (mowa o teście trzypunktowym):

na czczo;
po godzinie od spożycia 75 g glukozy;
po 2 godzinach od spożycia 75 g glukozy.

Roztwór glukozy (75 g glukozy rozpuszczonej w 200–300 ml wody) jest zwykle dostępny w laboratorium, ale przed wykonaniem badania warto dowiedzieć się, czy nie trzeba kupić glukozy samodzielnie. Jej spożycie jest przeciwwskazane, kiedy glikemia na czczo wynosi > 126 mg/dl – u tych osób badanie powinno zostać zakończone po pobraniu pierwszej próbki krwi. Z przyczyn technicznych (długi czas oczekiwania na wynik stężenia glukozy) przed podaniem do wypicia roztworu glukozy pobiera się zwykle krew włośniczkową (z palca).

Normy testu obciążenia glukozą

Wartości referencyjne stężenia glukozy w doustnym teście obciążenia glukozą wyglądają następująco:

stężenie glukozy na czczo ≥ 126 mg/dL – wysokie prawdopodobieństwo cukrzycy (do rozpoznania konieczne jest dwukrotne oznaczenie glikemii na czczo); nie należy kontynuować OGTT;
stężenie glukozy < 140 mg/dL po 2 godzinach od spożycia 75 g glukozy – wynik prawidłowy;
stężenie glukozy 140–199 mg/dL po 2 godzinach – nieprawidłowa tolerancja glukozy;
stężenie glukozy ≥ 200 mg/dL po 2 godzinach – cukrzyca [1].

Krzywa cukrowa w ciąży

Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników zaleca, aby każda kobieta spodziewająca się dziecka miała wykonane badanie stężenia glukozy we krwi na czczo niezwłocznie po zgłoszeniu się do ginekologa.

W przypadku stwierdzenia glikemii < 92 mg/dL kobieta ciężarna bez czynników ryzyka cukrzycy ciążowej powinna pozostać pod obserwacją, a OGTT wykonać między 24. a 28. tygodniem ciąży [3].

Wynik ≥ 126 mg/dL w dwóch kolejnych badaniach oznacza rozpoznanie cukrzycy ciążowej i wymaga pilnej konsultacji z diabetologiem celem ustalenia dalszego postępowania [3].

Stężenie glukozy na czczo mieszczące się w przedziale 93–125 mg/dL jest wskazaniem do wykonania doustnego testu obciążenia glukozą – normy w przypadku kobiety ciężarnej są takie same jak u reszty populacji [3].

Diagnostyka stanów hiperglikemii

Badania stosowane do rozpoznania cukrzycy i stanów cukrzycowych (nieprawidłowej glikemii na czczo, nieprawidłowej tolerancji glukozy) to:

stężenie glukozy na czczo we krwi żylnej;
doustny test obciążenia glukozą;
odsetek hemoglobiny glikowanej HbA1c – wskaźnik glikemii z ostatnich 3 miesięcy; wartość powyżej 6,5% upoważnia do rozpoznania cukrzycy; HbA1c w zakresie 5,7–6,4% oznacza stan przedcukrzycowy [1].

Inne przydatne badania w zaburzeniach przemiany węglowodanów:

stężenie fruktozaminy – odzwierciedla średnie stężenie glukozy we krwi z ostatnich 3 tygodni;
badanie ogólne moczu – stwierdzenie obecności glukozy w moczu (glukozurii) powinno być sygnałem do badania w kierunku cukrzycy;
stężenie insuliny – stosowane w ocenie insulinooporności;
stężenie peptydu C (fragmentu insuliny produkowanej w komórkach beta) – oznaczenie jest istotne w ocenie rezerwy wydzielniczej komórek trzustki;
stężenie ciał ketonowych w moczu i we krwi – ocena powikłań cukrzycy (kwasicy ketonowej);
przeciwciała przeciwwyspowe – badanie służące do różnicowania cukrzycy typu 1 od innych typów tego schorzenia.

Dlaczego warto badać cukier? Powikłania hiperglikemii

Cukrzyca jest przewlekłą chorobą, która nieleczona lub leczona niewłaściwie prowadzi do poważnych powikłań, niepełnosprawności, a nawet zgonu. Powikłania cukrzycy obejmują ostre stany, jak kwasica ketonowa, zespół hiperglikemiczo-hiperosmolarny, kwasica mleczanowa czy hipoglikemia. Przewlekłe powikłania przewlekłej hiperglikemii to m.in.: retinopatia cukrzycowa, zaćma, jaskra, uszkodzenie nerek, neuropatia cukrzycowa. Poważną konsekwencją źle leczonej cukrzycy jest zespół stopy cukrzycowej, mogący w skrajnych sytuacjach skutkować amputacją kończyny. Inne poważne konsekwencje przewlekłej hiperglikemii obejmują: nasilenie rozwoju miażdżycy (choroby niedokrwiennej serca, udaru mózgu), zmiany dermatologiczne, uszkodzenie stawów, osteoporozę.

Cukrzyca jest schorzeniem nieuleczalnym, powodującym wiele powikłań i wymagającym od chorego dużego zaangażowania. Konieczność przestrzegania rygorystycznej diety, regularnego przyjmowania leków i badania glikemii nawet kilka razy dziennie może negatywnie wpływać na nastrój pacjenta. Wsparcie najbliższych i w razie konieczności opieka psychiatry i psychologa może zapobiec wystąpieniu depresji i zaburzeń lękowych.

A: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

P. Gajewski, A. Szczeklik, Interna Szczeklika, Kraków 2018, s. 1457–1506.
L. Czupryniak, Zalecenia Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego w 2021 roku – by cukrzycę lepiej rozpoznawać, skuteczniej leczyć i zapobiegać jej przewlekłym powikłaniom, „Medycyna Praktyczna” 2021, nr 3, s. 44–52.
E. Wender-Ożegowska i in., Standardy Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników postępowania u kobiet z cukrzycą, „Ginekologia i Perinatologia Praktyczna” 2017, t. 2, nr 5, s. 215–229.

cukrzyca