Różyczka w ciąży jest niebezpieczna dla dziecka, szczególnie kiedy do zakażenia doszło w pierwszym trymestrze. Wirus ten może doprowadzić do poronienia czy rozwoju zespołu różyczki wrodzonej, a ta jest zespołem wad serca, układu nerwowego i oczu.
Różyczka to powszechnie występujące schorzenie wieku dziecięcego. Ta choroba zakaźna ma zazwyczaj łagodny przebieg i nie daje powikłań. Wyjątek stanowią kobiety spodziewające się dziecka. Różyczka w ciąży wiąże się z ryzykiem poważnych uszkodzeń płodu. Sprawdź, czym grozi ta choroba i w jaki sposób można się przed nią uchronić.
Różyczka w ciąży – co to za choroba?
Różyczka jest chorobą spowodowaną przez wirus różyczki. Rozwija się głównie w populacji pediatrycznej. Może nie dawać żadnych objawów. Czasem towarzyszą jej takie dolegliwości jak wysypka, powiększone węzły chłonne, osłabienie i ból gardła. Wirus różyczki przenosi się drogą kropelkową. Szerzy się zwłaszcza przez kaszel i kichanie. Szczególnie narażone są kobiety, które nie przeszły wcześniej szczepienia przeciw tej chorobie. Niebezpieczeństwo wiąże się głównie z rozwojem zakażenia pierwotnego. Powtórne zakażenie nie pociąga za sobą tak poważnego ryzyka rozwoju wad płodu. Blisko 50% zakażonych ciężarnych nie ma objawów choroby, ale niezależnie od ich występowania może dojść do groźnej dla płodu wiremii, dlatego tak ważna jest wczesna diagnostyka zakażeń drobnoustrojami u kobiet ciężarnych i zapobieganie im.
Zarażenie się różyczką stwarza poważne zagrożenie w ciąży, zwłaszcza zaś na początkowym jej etapie. Zakażenie w pierwszych 3 miesiącach może skutkować poronieniem, urodzeniem martwego dziecka bądź dziecka z zespołem różyczki wrodzonej. Ciężkim powikłaniem jest ograniczenie wzrostu wewnątrzmacicznego, co powoduje małą masę urodzeniową i zahamowanie rozwoju we wczesnym dzieciństwie. Różyczka w trzecim trymestrze nie stanowi zagrożenia dla płodu. Podejrzewa się, że jest to związane z odpowiedzią immunologiczną płodu oraz przenikaniem matczynych przeciwciał do niego. Do zakażenia dziecka może dojść drogą przezłożyskową (krwiopochodną).
Różyczka w ciąży jako element składowy TORCH
Wirus różyczki zaliczany jest do grupy TORCH. Skrót ten oddaje różnorodności czynników zakaźnych, które mogą powodować zakażenia niebezpieczne dla płodu. W skrócie TORCH kryją się następujące patogeny:
- T – „Toxoplasmosis” (toksoplazmoza),
- O – „Other” (inne), obejmujące m.in.: kiłę, odrę, ospę (półpasiec), parwowirusa B19, VZV, WZW C czy HIV,
- R – „Rubella” (różyczka),
- C – „Cytomegalovirus” (cytomegalia),
- H – „Herpes simplex” (wirus opryszczki).
Niekiedy spotyka się określenie zespołu STORCH, gdzie S oznacza kiłę (syphilis).
Różyczka w czasie ciąży – konsekwencje dla dziecka
Zespół różyczki wrodzonej nazywany jest inaczej zespołem Gregga. Określa się w ten sposób zespół wad wrodzonych spowodowanych wewnątrzmacicznym zakażeniem płodu wirusem różyczki. Najcięższą postać przyjmuje w przypadku zakażenia w pierwszych tygodniach ciąży. Ocenia się, że jeśli do zakażenia doszło w pierwszych 11 tygodniach ciąży, wady wrodzone występują u około 90% dzieci. Zaburzenia rozwijają się rzadziej, jeśli do zakażenia dojdzie po 20 tygodniu ciąży.
Wśród najczęściej występujących nieprawidłowości w przebiegu zespołu różyczki wrodzonej wymienia się:
- wady serca i dużych naczyń, w tym m.in. zwężenie tętnicy płucnej, ubytki przegrody międzyprzedsionkowej i międzykomorowej, przetrwały przewód tętniczy,
- zaburzenia słuchu lub głuchota,
- wady narządu wzroku, w tym m.in. zapalenie siatkówki i naczyniówki, zaćma, jaskra, małoocze, zez.
Jednoczesne wystąpienie u dziecka powyższych rodzajów zaburzeń określa się mianem tzw. triady różyczkowej Gregga. Poza nimi u dziecka mogą się rozwinąć zaburzenia neurologiczne jak mikrocefalia, wady narządów płciowych, schorzenia płuc, wątroby, nerek. Objawy zespołu różyczki wrodzonej mogą pojawić się nawet po 2–4 latach. Wymienia się wśród nich m.in. zaburzenia zachowania, zapalenie tarczycy, cukrzycę, niedobór hormonu wzrostu, zapalenia naczyń mózgowych, przewlekłe zapalenie opon mózgowych, większe ryzyko autyzmu i schizofrenii, patologie kostne.
Różyczka – badanie w ciąży
Aby zmniejszyć ryzyko związane z wirusem różyczki, kobiety spodziewające się dziecka poddawane są badaniom w tym kierunku. Zgodnie z obowiązującymi standardami opieki okołoporodowej badanie w kierunku różyczki (IgG, IgM) przeprowadza się do 10 tygodnia ciąży, o ile ciężarna nie chorowała lub nie była szczepiona bądź w przypadku braku informacji. Wspomnieć trzeba, że kobiety planujące dziecko powinny wykonać badanie na obecność przeciwciał toksoplazmozy, cytomegalii i różyczki. W przypadku niskiego miana przeciwciał przeciwróżyczkowych zaleca się podanie szczepionki. Kobiety planujące ciążę mogą wykonać profilaktycznie badanie genetyczne w kierunku mutacji genetycznych, które mają czasem znaczący wpływ na przebieg ciąży i zdrowie dziecka.
Szczepienie przeciwko różyczce w ciąży
Zgodnie z programem szczepień ochronnych szczepienie przeciwko różyczce należy do grupy obowiązkowych. Schemat podstawowy obejmuje jedną dawkę szczepionki podawanej w 2 roku życia (w 13–15 miesiącu życia) razem ze szczepionkami przeciwko odrze i różyczce. W 6. roku życia odbywa się szczepienie przypominające. W Polsce szczepienia ochronne przeciwko różyczce prowadzone są od 2003 r. i dotyczą zarówno dziewczynek, jak i chłopców.
Szczepienie przeciwko różyczce jest zalecane osobom nieuodpornionym, nieszczepionym wcześniej, które nie chorowały, zwłaszcza młodym kobietom (głównie zatrudnionym w środowiskach dziecięcych typu przedszkola, szkoły, szpitale, przychodnie), uczniom szkół medycznych lub innych uczelni prowadzących kształcenie na kierunkach medycznych oraz pracownikom ochrony zdrowia. Nie szczepi się na różyczkę 4 tygodnie przed planowaną ciążą i w okresie ciąży.
Szczepionka chroni przed infekcją i zapobiega przenoszeniu się choroby na inne osoby, zwłaszcza na kobiety w ciąży. Kobiety, które nie są odporne na różyczkę, powinny w czasie ciąży unikać bliskiego kontaktu z osobami z wysypką. Jeśli miały kontakt z nimi lub same miały wysypkę, powinny jak najszybciej zasięgnąć porady lekarza bądź położnej.
Różyczka w ciąży – leczenie
Różyczka, jak większość chorób wirusowych, leczona jest objawowo. Nie ma dostępnego leku przyczynowego.
Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska
Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- A. Jankowska, J. Wysocki, M. Cichowicz-Kostrzyńska, Szczepienia w profilaktyce zespołu różyczki wrodzonej, „Przewodnik Lekarski” 2003, t. 6, nr 10, s. 101–105.
- J. Pasternak, B. Rajtar, E. Rybacka i wsp., Ocena częstości występowania przeciwciał przeciw wirusowi cytomegalii i różyczki u kobiet w wieku rozrodczym, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2017, t. 23, nr 3, s. 185–188.
- Program Szczepień Ochronnych na rok 2022. Online: https://www.gov.pl/web/gis/program-szczepien-ochronnych-na-rok-2022 [dostęp: 21.08.2022].
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej, Dz.U. 2018, poz. 1756. Online: https://www.gov.pl/web/zdrowie/standardy-opieki-okoloporodowej [dostęp: 21.08.2022].
