Znaczenie ferrytyny w gospodarce żelaza u człowieka

Ferrytyna – co to jest?

Ferrytyna jest białkiem, które pełni funkcję magazynu żelaza w ustroju człowieka. Jest wytwarzana w wątrobie i stamtąd transportowana przez krew do wszystkich komórek. Badanie jej stężenia daje informację o zapasach tego mikroelementu w organizmie. To istotne ze względu na fakt, że żelazo jest niezbędne m.in. do prawidłowego wytwarzania krwinek czerwonych, czyli do procesu erytropoezy. Jakie jeszcze istotne funkcje pełni żelazo w ustroju człowieka? Jest składnikiem mioglobiny, czyli białka budującego tkankę mięśniową, bierze udział w procesach odpornościowych, ma działanie antyoksydacyjne oraz wspiera układ nerwowy. Jego prawidłowe stężenie jest niezbędne do właściwego funkcjonowania organizmu człowieka.

Norma ferrytyny – jakie są wartości referencyjne ferrytyny?

Normy stężenia ferrytyny we krwi wynosi:

• u kobiet – 10–200 µg/l (śr. 35 µg/l),
• u mężczyzn – 15–400 µg/l (śr. 90 µg/l) [1].

Podwyższone stężenie ferrytyny – przyczyny

Ferrytyna jest jednym z białek ostrej fazy – jej stężenie wzrasta (niezależnie od poziomu stężenia żelaza) w przypadku wystąpienia stanu zapalnego w organizmie, w chorobach nowotworowych i u osób z zaburzeniami czynności wątroby. W praktyce oznacza to, iż oznaczanie stężenia ferrytyny celem oceny gospodarki żelazem może być niemiarodajne, jeżeli występuje któryś z wyżej wymienionych stanów.

Inne przyczyny wzrostu stężenia ferrytyny we krwi to:

• niedokrwistość aplastyczna, zespoły mielodysplastyczne,
• wielokrotne przetoczenia koncentratu krwinek czerwonych,
• hemochromatoza,
• ciąża,
• przedawkowanie suplementów żelaza,
• uszkodzenie śledziony.

Objawy nadmiaru żelaza w organizmie

Nadmiar żelaza w organizmie powoduje wystąpienie dolegliwości, które nie są specyficzne dla żadnej jednostki chorobowej, dlatego prawidłowa diagnoza może nastręczać pewnych trudności. Chorzy skarżą się głównie na problemy dotyczące przewodu pokarmowego – zaparcia, wzdęcia. Rozpoznanie nie powinno sprawiać problemu u osób, które przyjmują preparaty żelaza – najczęstsze działania niepożądane tych leków dotyczą właśnie zaburzeń pracy jelit i często są powodem odstawienia tabletek. U chorych na hemochromatozę czy zespół mielodysplatyczny objawy nie są jednak charakterystyczne. Inne dolegliwości zgłaszane przez osoby z podwyższonym stężeniem żelaza i – co za tym idzie – ferrytyny, to: ogólne osłabienie, bóle mięśni i stawów czy zmniejszenie popędu płciowego.

Co oznacza obniżone stężenie ferrytyny?

Ocena poziomu ferrytyny we krwi jest obok morfologii, stężenia żelaza i transferyny oraz UIBC i TIBC (utajonej i całkowitej zdolności wiązania żelaza) podstawowym badaniem w diagnostyce przyczyn niedokrwistości.

Niska ferrytyna może towarzyszyć:

• niedokrwistości z niedoboru żelaza,
• utajonemu niedoborowi żelaza (niedoborowi żelaza, który jeszcze nie spowodował istotnych zmian w morfologii krwi).

Kto powinien wykonać badanie stężenia ferrytyny?

Ferrytyna powinna być oznaczona u każdego pacjenta, u którego jest podejrzewana lub stwierdzona niedokrwistość. W badaniu morfologii krwi na niedokrwistość wskazuje obniżone stężenie hemoglobiny i niski hematokryt. Niedobór żelaza mogą sugerować w morfologii niskie MCV (mikrocytoza), MCHC i MCH (niedobarwliwość).

Jakie objawy mogą sugerować anemię? Są to przede wszystkim:

• bladość skóry i błon śluzowych,
• osłabienie, senność, łatwa męczliwość,
• zawroty głowy, omdlenia,
• przyspieszenie akcji serca,
• pogorszenie kondycji włosów i paznokci,
• zajady w kącikach ust,
• zaburzenia koncentracji, problemy z pamięcią, nerwowość.

Jak można przygotować się do badania?

Oznaczenie stężenia ferrytyny wymaga pobrania krwi żylnej na czczo – ostatni posiłek powinien być spożyty nie później niż o godzinie 18 w dniu poprzedzającym wizytę w laboratorium. Jeżeli jest to możliwe, badanie powinno się odroczyć u osób z aktualną lub niedawno przebytą infekcją.

Najczęstsze przyczyny niedoboru żelaza

Niedokrwistość z niedoboru żelaza najczęściej towarzyszy:

• kobietom z nadmierną utratą krwi z powodu zaburzeń miesiączkowania, 
• pacjentom z urazami z dużą utratą krwi,
• kobietom w ciąży i podczas laktacji w okresie zwiększonego zapotrzebowania na żelazo,
• osobom cierpiącym na nieprawidłowe wchłanianie pierwiastka z przewodu pokarmowego (w stanach zapalnych jelit, po resekcji żołądka lub części jelita, z powodu nadużywania leków zmniejszających kwaśność w żołądku lub źle zbilansowanej diety).

Zapobieganie niedokrwistości z niedoboru żelaza i leczenie jej

Prawidłowa dieta jest najważniejszym czynnikiem wpływającym na właściwy poziom żelaza we krwi u osób bez towarzyszących chorób. Stanowi też istotny element leczenia u chorych, u których zaburzenie gospodarki żelazem wynika z przyczyn innych niż nieprawidłowy styl życia. Niezależnie od przyczyny, leczenie niedokrwistości mikrocytarnej (anemii z niedoboru żelaza) zawsze powinno być poprzedzone konsultacją z lekarzem i postawieniem prawidłowej diagnozy. W zależności od przyczyny konieczne może być leczenie choroby podstawowej czy przyjmowanie preparatów żelaza. Dieta w niedoborze żelaza stanowi element postępowania dodatkowego, ale bardzo istotnego w leczeniu niedokrwistości.

Produkty spożywcze bogate w żelazo to przede wszystkim:

• mięso (wołowina, cielęcina, kaczka, gęś, baranina),
• podroby,
• jaja, zwłaszcza żółtko,
• ryby,
• pieczywo żytnie pełnoziarniste,
• ryż brązowy,
• kasze: gryczana, pęczak, jaglana,
• orzechy, suszone owoce,
• groch, fasola, groszek, bób, burak, szpinak, soja, soczewica.

Produktów bogatych w żelazo nie należy spożywać w połączeniu z pokarmami z dużą zawartością wapnia (np. z nabiałem) lub błonnika, z kawą i herbatą, ponieważ zmniejszają one przyswajalność omawianego pierwiastka.

 

A: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. Interna Szczeklika, pod red. Piotra Gajewskiego, Medycyna Praktyczna, 2018.

---